Shkruan: Katerina Kollozova
Heqja së vetos bullgare për fillimin e negociatave të Maqedonisë së Veriut me Bashkimin Evropian, që u zhvilluan në verën e vitit 2022 nën presidencën franceze, shkaktuan një ndryshim mjaft të papritur të opinionit publik. Që atëherë, shumica e zakonshme pro-BE midis ekspertëve dhe gazetarëve vendas nuk ndalën kundërshtimet ndaj Qëndrimit të Përbashkët të BE-së për hapjen e negociatave, duke përfshirë Kornizën shoqëruese të negociatave – duke i bërë thirrje kryeministrit ta refuzojë atë, e ndjekur nga thirrjet për të ndërprerë negociatat deri në këtë pranverë 2023 viti. Arsyeja kryesore për këtë është perceptimi se vetë dokumenti, gjegjësisht qëndrimi i përbashkët i BE-së, përfshirë Kornizën, dhe vetë procesi i negociatave bazohen në revizionizmin historik që do ta fshijë identitetin kombëtar maqedonas. “JO këtij lloji të Evropës”, “JO për një Evropë jodemokratike” janë sloganet që ndoshta shumë shpesh dëgjohen nga rrjedha kryesore e shoqërisë civile dhe akademike e qendrës së majtë, si dhe nga partitë nacionaliste VMRO-DPMNE dhe Levica.
Rrjedha kryesore e shoqërisë civile e specializuar në integrimin në BE, siç është Instituti Politikave Evropiane (EPI) dhe Instituti për Demokraci Societas Civilis-Shkup (IDSCS):
“Nëse pranojmë, pra duke heshtur, miratojmë futjen e çështjeve dypalëshe dhe vetë bullgarizimin e procesit, nuk besoj se shumë shtete anëtare, nëse ka fare, do ta kundërshtojnë atë, siç ka qenë më parë me Republikën Çeke dhe Sllovakinë, veçanërisht në kontekstin e urgjencës së momentit dhe krizës në Ukrainë, me BE-në që ka nevojë për sukses të menjëhershëm në Ballkanin Perëndimor dhe qasja e saj nga perspektiva e zgjerimit evropian. Në pjesën e vetë propozimit një pjesë e madhe është realisht e dëmshme”, thotë drejtori i IDSCS, Marko Troshanovski.
Duke u bazuar në desk-analizën (lista e burimeve të analizuara është në fund të dokumentit) të kryer për qëllimet e këtij studimi, mund të konkludojmë se premisat e mëposhtme të diskutimit duhet të jenë:
– BE-ja konsiderohet “jodemokratike” për shkak të kënaqjes së saj ndaj bullizmit nacionalist bullgar ndaj Maqedonisë së Veriut (të gjitha argumentet e ngritura në mbështetje të tezës së mungesës demokratike të BE-së lidhen thjesht me këtë çështje, dhe ndonjëherë me Marrëveshjen me Greqinë)
– Madje edhe JO-ja e shkencëtarëve të specializuar për integrimin në BE mohojnë deri më sot se negociatat kanë filluar vërtet për shkak të kushtit që mund të çojë në ndalimin e tyre – njohjen e pakicës bullgare në Maqedoninë e Veriut.
– Shoqëria civile elitare në fjalë, ajo e madhe, e dukshme dhe e pasur, e deklaruar si e qendrës së majtë dhe e djathtës së moderuar – përfshirë akademinë dhe median – janë kundër njohjes së pakicës bullgare. Të vërejmë faktin se e njëjta pjesë e shoqërisë që insiston në dallimin kombëtar, etno-gjuhësor midis shteteve dhe popujve maqedonas dhe bullgarë, si dhe mjediset e tyre të veçanta kulturore-historike, refuzon njohjen e një pakice të veçantë – të quajtur bullgar. Është një zgjedhje e çuditshme duke pasur parasysh se një njohje e tillë do të garantonte veçorinë e shumicës maqedonase.
Natyrisht, asnjë grup shoqëror nuk është monolit, asnjë pjesë e spektrit të debatit politik nuk është homogjene dhe nuk duam të fshijmë nuancat mes aktorëve dhe zërave të ndryshëm. Megjithatë, situata në vend është thellësisht e polarizuar në një sërë linjash politiko-sociale dhe në këtë kontekst çështja e zgjerimit të BE-së ka një status dominues. Edhe e majta edhe e djathta në debatin publik duket se janë të bashkuar për çështjen e zgjerimit, ose më konkretisht rezervat ndaj tij dhe në kundërshtimin e tyre ndaj njohjes së minoritetit bullgar. Në këtë të fundit, mbështetet vazhdimi i ngrirjes së anëtarësimit në BE. Kështu, kjo çështje gjithashtu bie në kategorinë e (kundër) zgjerimit të vazhdueshëm të BE-së.
Diskursi është në fakt i paqartë: askush nuk guxon, veçanërisht ata të financuar nga burime euroatlantike, të thonë në mënyrë eksplicite se janë kundër integrimit në BE, ndërkohë që një shumicë shqetësuese e tyre janë në favor të a) ndërprerjes së negociatave, b) kërkimit të alternativave të BE, dhe kundër – a) zbatimit të marrëveshjes bullgaro-maqedonase si pjesë e procesit të negociatave, b) njohjes kushtetuese të minoritetit bullgar. Ndërsa ne e pranojmë euroskepticizmin në rritje në vend për shkak të faktit se Maqedonia e Veriut ka qenë një vend kandidat (jo negociator) për gati dy dekada, duhet të pranojmë se pika kthese që shënon rënien dramatike të mbështetjes së vendit për anëtarësimin në BE lidhet drejtpërdrejt me marrëdhëniet (jo)fqinjësore bullgaro-maqedonase. Nëse e vazhdojmë diskutimin për fatin e anëtarësimit të mëtejshëm të vendit në BE nga pikëpamja thjesht teknike, mund të themi se nuk ka veto të ardhshme – të paktën në të ardhmen e parashikueshme – nga fqinjët e Maqedonisë së Veriut. Megjithatë, ekziston mundësia e një akti paradoksal të asaj që mund të quhet “veto”: nëse Kuvendi i Maqedonisë së Veriut nuk voton për pakicën bullgare në Kushtetutën e vendit deri në nëntor 2023, negociatat do të ngrihen, Procesi i anëtarësimit, edhe një herë, do të kthehet në një gjendje të një bllokimi të pacaktuar.
Kështu, ne e kundërshtojmë edhe një herë murin e ngritur me kokëfortë të nacional-romantizmit konkurrues në Ballkan në rrugën e procesit të zgjerimit të BE-së. Në këtë ese politike, ne e konsiderojmë çështjen nga dy këndvështrime: jo vetëm nga këndvështrimi i anëtarësimit, pra nga këndvështrimi i Ballkanit Perëndimor dhe interesave maqedonase, por edhe nga perspektiva e zgjerimit të BE-së, të cilën, këtu e argumentojmë, po bëhet gjithnjë e më shumë gjeo-politike sesa teknokratike. Kjo e fundit është një pikë që do të doja ta mbroja duke iu referuar argumenteve të mëposhtme në favor të saj: diskursi politik francez i orientuar drejt qendrës, veçanërisht pjesës eksperte të opinionit publik, që promovon vlera dhe qëllime të përmbledhura në slogane si “Pour une Europe geopolitique”, por edhe një shtytje për ide të tilla si Komuniteti Politik Europian. Ky i fundit mund të konsiderohet si një version dytësor i Unionit, i cili në fakt kundërshton zgjerimin e mëtejshëm drejt anëtarësimit të plotë të të gjithë kandidatëve të BE-së. Megjithatë, do ta argumentoja të kundërtën – Bashkimi fiton një bazë politike, madje edhe gjeopolitike, duke shtuar një bashkim politik rreth tij ose duke e mbështetur ose plotësuar atë. Ideja as nuk është formuar plotësisht, as nuk e dimë nëse do të bëhet realitet – kështu që do të trajtohet këtu si një shënues, një ndryshim simptomatik në diskursin mainstream evropian mbi çështjen më të përgjithshme të “Evropës si një formë e unitetit, edhe nëse është vetëm deklarative”.
#демократски_институции #institucione_demokratike #democratic_institutions #CivicaMobilitas