Nëse duam t’i bashkohemi komunitetit të shteteve demokratike që nuk janë në luftë me njëri-tjetrin, ne në Ballkan duhet të çarmatosim mendjet tona. Për ta bërë këtë, politikanët duhet t’i udhëheqin popujt e tyre përtej kufijve të frikës, urrejtjes, intolerancës, paragjykimeve dhe supremacisë që kanë formësuar karakterin e popujve ballkanikë me shekuj.
Shkruan: Denko Maleski
Libri që mbajta në duar në bibliotekën e Universitetit të Princetonit atë ditë…ishte një koleksion hartash të Evropës Lindore ndër shekuj.
Duke i mbajtur gjethet me gishtin e madh, i lashë të bien një nga një me shpejtësi të madhe. Papritur, këta kufij shtetesh dhe kombesh në dukje të fiksuar morën jetë, duke lëvizur mbrapsht dhe mbrapa, duke u zgjeruar e ngushtuar, duke u zhdukur e duke u rishfaqur, ashtu siç ranë gjethet dhe shekujt me ta.
Me pak imagjinatë mund t’i përfytyroja këto zbatica dhe rrjedha të historisë në formën e ushtrive pushtuese që fshijnë kufijtë e vjetër dhe vendosin të rinj. Mund të imagjinoja disa nga pasojat e tyre: fatet e popujve të terrorizuar të ndarë nga bashkatdhetarët e tyre ose të bllokuar në mjedise armiqësore nëse do të kishin fatin të mos pastroheshin etnikisht.
Më pas mendimet e mia u kthyen në Ballkan.
Deri në fund të shekullit të njëzetë, marrëdhëniet midis shteteve ballkanike ngjanin me ato të përshkrimit të famshëm të Hobsit: shtete si fortesa njerëzore, në qëndrimin e gladiatorëve që ndjekin njëri-tjetrin, me garnizone dhe topa në kufijtë e tyre, duke spiunuar përgjithmonë fqinjët e tyre dhe duke përgatitur gjithçka për luftë.
Kujtimet e para të kufijve të tillë më kthejnë në vitet pesëdhjetë, në një udhëtim me varkë në liqenin e Prespës. Një burrë me uniformë nga një skaf i vogël ushtarak, me automatik në shpatull, i cili po përpiqej të hipte për të inspektuar anijen, rrëshqiti, automatiku qëlloi me breshëri dhe ai ra i plagosur. Më pas, në moshën shtatë vjeçare kuptova se anija jonë i ishte afruar një lloj linje në ujë që quhet kufiri që ndan pjesën e liqenit që na takon nga ajo e Greqisë dhe Shqipërisë. Siç kuptova më vonë, njerëzit me uniformë donin të siguroheshin që askush të mos kalonte në anën tjetër ose, aq më keq, të mos hynte njeri prej andej në vendin tonë.
E pranoj se kufiri ishte disi i çuditshëm për mua, sepse nuk kishte tela me gjemba, ai simbol i kufijve të kohës sime. Fakti që telat me gjemba nuk mund të vendoseshin në ujë ua vështirësonte uniformat, mendova, duke parë një fuçi të lyer me ngjyrë të kuqe që shënonte kufirin, që kërcente e gëzuar nën goditjen e çdo dallge të re.
Burri me uniformë qëndronte ende i plagosur teksa personat në panik tentuan ta transferonin në skaf.
Vula e parë që vendosi kjo ngjarje në mendjen time të fëmijërisë ishte ndjenja e frikës: kufijtë ishin vija mbrojtëse kundër armiqve tanë, fqinjëve, ku mund të humbisje. Nuk e dija atëherë se një trashëgimi e gjatë historike e frikës dhe mosbesimit që ndante njerëzit e Ballkanit, jo vetëm gjeografikisht por edhe emocionalisht, më kishte lënë një mbresë në mendjen time.
Ndërsa u rrita, mësova edhe për kufijtë e tjerë emocionalë që mundojnë zemrat dhe mendjet e popujve të Ballkanit: urrejtja, intoleranca, paragjykimi, supremacia…
Këto janë kufijtë e mendjes sonë që shkaktuan luftërat e fundit ballkanike në ish-Jugosllavi në fund të shekullit të njëzetë dhe që janë në themel të shumë keqkuptimeve dhe konflikteve tona sot…Domethënë, demokracia, në thelbin e saj më të thellë, është një gjendje shpirtërore e njerëzve, kështu që, në rastin tonë ballkanik, demokracia i dha legjitimitet një politike që buronte nga mendjet e kontaminuara me një histori urrejtjeje, intolerance, paragjykimi dhe supremacie…
Nëse duam t’i bashkohemi komunitetit të shteteve demokratike që nuk janë në luftë me njëri-tjetrin, ne në Ballkan duhet të çarmatosim mendjet tona. Për ta bërë këtë, politikanët duhet t’i udhëheqin popujt e tyre përtej kufijve të frikës, urrejtjes, intolerancës, paragjykimeve dhe supremacisë që kanë formësuar karakterin e popujve ballkanikë me shekuj.
“Karakteri është fati”, lexova këto ditë një citim nga Heraklitus në New York Times. Poshtë citatit ishte një koment i thjeshtë i një lexuesi që shkruante: “Karakteri i një kombi nuk është vetëm karakteri i qytetarëve të tij, por formohet nga udhëheqësit e tij”. Pse mungon lidershipi që do të mishëronte karakterin e ri të kombeve të Ballkanit? Epo, për shkak të kufijve të mendjes sonë. Domethënë, një udhëheqje e tillë kërkon që politikanët të sfidojnë opinionin publik duke rrezikuar të quhen tradhtarë, dhe duke qenë se politikanët duan të jenë heronj dhe të fitojnë zgjedhjet, është më e sigurtë, duke shfrytëzuar frikën e njerëzve, të ketë armiq për ta bartur fajin.
Dikush, në fund të poemës së Konstandin Kavafit, duke dëgjuar lajmëtarët që raportonin nga kufijtë për të informuar popullin e frikësuar të qytetit se nuk kishte më barbarë, murmurit me keqardhje: “Më vjen keq, ata ishin një lloj zgjidhjeje”. Nuk kam menduar kurrë se kush mund të jetë ai person. Tani jam i sigurt: ai ishte një politikan…
(Fragmente nga teksti “Kufijtë e mendjeve tona”, botuar 2008 në “Politika e re ballkanike”, Shkup, “Koreni”, Kumanovë, “Pesçanik”, Beograd, “Eurozine”, Vjenë)