Sot, mbrojtja e trashëgimisë kulturore nga shkatërrimi është një imperativ moral dhe ligjor që përfaqëson një nga prioritetet e bashkësisë ndërkombëtare dhe unionit drejt të cilit hapërojmë
Shkruan: Katerina Topallova
Për botën nuk janë të panjohura operacionet e ndryshme të shkatërrimit të pasurisë material kulturore… Në një kontekst më të gjerë, duke marrë shembujt e vendeve ku kujtohet një shkatërrim i tillë, e gjithë kjo bëhet me një qëllim dhe sfond të vetëm – shtypje efektive dhe demoralizimi i popullatave të tëra që jetojnë dhe identifikohen me trashëgiminë materiale dhe pasurinë, e cila nga ana e saj është objekt i shkatërrimit, e më së shpeshti është trashëgimia arkeologjike. Kujtojmë rastet e shkatërrimit të qyteteve dhe monumenteve të tëra nga grupet terroriste të ISIS-it në Siri, si dhe talebanët në Afganistan, për të vendosur kontrollin e tyre mbi popullsinë në këto zona. Dhe gjithmonë sfondi ideologjik zgjohej nga dekori i pashmangshëm në operacione të tilla shkatërruese.
Jemi dëshmitarë edhe sot se brutaliteti njerëzor, çdo ditë, po shkatërron objektet arkeologjike me intensitet gjithnjë e më të madh, falë zhvillimit urban, aktiviteteve bujqësore, ndërtimit të autostradave dhe rrugëve, turizmit masiv dhe të gjitha këto, pa marrë parasysh fatkeqësitë natyrore, të cilat janë një shtesë. faktor shkatërrimi. Prandaj sfida dhe detyra e arkeologjisë botërore është e madhe, të paktën aty ku mund të kontrollojë dhe parandalojë shkatërrime të tilla, me qëllim mbrojtjen dhe garantimin e saj për brezat e ardhshëm.
Kjo gjendje shkatërruese e gjenocidit kulturor duket se nuk do të largohet, duke gjykuar nga shembujt e shpeshtë të shkatërrimit që po bëhen më masive dhe tronditëse. Pamja e trishtë e arkeologjisë maqedonase, nuk doli nga gjithë ai sfond i hirtë i apatisë institucionale që përfshiu vendin, me të gjitha atributet e saj. Pra, del në sipërfaqe paaftësia e personave të parë përgjegjës për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore… Të paaftë dhe mbi të gjitha të pafuqishëm për të parandaluar erozionin kulturor, që po ndodh në këto momente, i bën ata bashkëfajtorë në këtë lloj veprimi kriminal me vetëdije, nga kontraktorë, kompani e firma të ndryshme private, të cilat vetëm patronojnë shtetin! Përgjegjësia është e dyfishtë!
Por çfarë është ajo që na tronditi kaq shumë këtë javë? Për shkak të minierave të qymyrit në lokalitetin më të vjetër neolitik në Maqedoni – Vllaho afër Zhivojnos së Pellagonisë, ku periferia lindore dhe veriore e saj u dëmtuan. Fatkeqësisht, dëmtimet në lokalitetin Vllaho vazhdojnë edhe sot, ndërsa periferia lindore e tij është shkatërruar plotësisht. Pavarësisht udhëzimeve të institucioneve shtetërore për ndalimin e nxjerrjes së qymyrit në këtë zonë, ekskavatorët vazhduan të gërmojnë në këtë vendbanim të rëndësishëm neolitik, i cili u njoh edhe nga revista prestigjioze arkeologjike Antiquity, botues i së cilës është Universiteti i Kembrixhit.
Këto ditë gjatë aktiviteteve ndërtimore në rrugën Skupi, gjatë gërmimeve për një objekt pesëkatësh, janë gjetur mbetje të nekropolit dhe pllaka me mbishkrime të vlefshme, të cilat nuk janë trajtuar siç duhet, si dhe disa nga pllakat dhe varret janë dëmtuar gjatë gërmimeve nga investitori. Një ngjarje e tillë shkaktoi më shumë reagime nga organizatat civile dhe individët e shqetësuar, ndërsa institucionet përkatëse mbetën të painteresuara në thirrjet për parandalimin e aktiviteteve ndërtimore… Nëse lexojmë reagimin e Qendrës së Konservimit, do të kemi një pasqyrë më të qartë të rastit?! Pra, lind pyetja, pse lejohet të ndërtohet edhe afër qytetit antik, në vend që të zgjerohet vetë lokaliteti arkeologjik dhe të prezantohen artefaktet në vend, gjë që do të rrisë ofertën turistike të Shkupit!? Pavarësisht nëse është nekropol apo vend ku lejohet ndërtimi!?
Dhe lajmi i fundit na erdhi nga Spançeva, komuna e Çeshinovës-Obleshevës, ku është i rrezikuar lokaliteti arkeologjik i njohur si Shën Athanasi, i vjetër rreth 5000 vjet. Një pjesë e kantierit është e rrethuar dhe makineritë e ndërtimit kanë dëmtuar tashmë një pjesë të rëndësishme të depozitës, duke i bërë vend biznesit fotovoltaik. E gjithë kjo pasohet nga deklarata e mjegullt e drejtorit të Institutit dhe Muzeut – Shtip, i cili na kujtoi se investitorët kishin leje për ndërtimin në lokalitetin arkeologjik?!
Çfarë kakofonie! Fusha e betejës ka qenë gjithmonë një skenë e kaosit të vazhdueshëm…
Shkupjanët ende nuk do t’ua falin prishjen e hotelit “Sharri” në Çarshinë e Vjetër të Shkupit… Në pritje që të mbijë ndonjë kiç modern në mes të origjinalit, për të na bërë të vetëdijshëm për shëmtinë me të cilën jemi rrethuar dhe jetojmë. Sidoqoftë!
Ne e dimë se gjatë historisë, të gjitha llojet e trashëgimisë kulturore janë prekur nga konfliktet, dëmtimet kolaterale dhe plaçkitjet. Por shkatërrimi i qëllimshëm i trashëgimisë kulturore është i pashpjegueshëm… Akte të tilla “barbarie”, “spastrimi kulturor” duhet të provokojnë një lloj deklarimi të trashëgimisë si “shënjestër e re e ekstremizmit” përballë fitimit dhe pandershmërisë, sepse trashëgimia kulturore nuk është thjesht një burim për t’u mbrojtur, ajo është një element qendror në historitë që shoqëria tregon për veten e saj – origjinën, karakterin, projektet e së ardhmes, vlerat dhe aspiratat e saj. Sot, mbrojtja e trashëgimisë kulturore nga shkatërrimi është një imperativ moral dhe ligjor që përfaqëson një nga prioritetet e bashkësisë ndërkombëtare dhe unionit drejt të cilit hapërojmë. Sepse nëse duam ta ruajmë kulturën, duhet të vazhdojmë të përmirësohemi dhe të krijojmë.