Nëpërmjet një promovimi më agresiv të listës së mediave profesionale online, veçanërisht në sferën politike dhe të biznesit, ajo do të ngrihej në nivelin e një udhërrëfyesi kryesor që do ta çonte audiencën drejt mediave me informacion të konfirmuar dhe cilësor. Në të njëjtën kohë, kjo do të kontribuonte për një shkrimkëndim më të mirë mediatik.
Autor: Xhelal Neziri
Shfaqja e internetit në vitet ’90 të shekullit të kaluar i ndau masmediat në dy grupe të mëdha: në tradicionale, – radio, televizion, media e shkruar, – dhe në media e re. Interneti si platformë sjell një sferë dinamike mediatike, ku mediat e reja marrin vazhdimisht forma të reja, mënyra të reja të shpërndarjes së informacionit, ritme të reja dhe modele të reja gazetarie. Nuk ka dyshim se këto media kanë kontribuar në demokratizimin e shoqërive, promovimin e vlerave liberale dhe promovimin e globalizimit si një proces nga i cili përfitojnë të gjithë qytetarët e botës. Nëse mediat tradicionale karakterizohen nga kontrolli i lartë i rrjedhës së informacionit, i cili është i njëanshëm media-publik, mediat e reja lejojnë interaktivitetin në të cilin audienca bëhet krijuesi i përmbajtjes. Kontrolli mbi atë që dhe si publikohet nuk ka kuptim në mediat e reja, sepse kushdo që ka akses në internet mund të krijojë median e tij në pak minuta. Prandaj, kushdo që ka një profil apo faqe në rrjetet sociale sot, në fakt, zotëron një mjet komunikimi me publikun.
Nga ana tjetër, ndryshe nga mediat e reja, mediat tradicionale kërkojnë posedimin e filtrave funksionalë dhe solidë për të kontrolluar informacionin përpara se të publikohet. Filtri i parë janë gazetarët. Informacioni është konfirmuar nga të paktën dy burime. Pastaj puna e tij shkon te redaktori. Përveçse e bën punimin më të qartë, më të lexueshëm dhe më interesant për publikun e gjerë, ai kontrollon edhe faktet. A janë të sakta të gjitha informacionet e paraqitura në punim, a janë të saktë emrat e bashkëbiseduesve, a janë numrat zyrtarë, mos ka spine nga qendra e pushtetit, a mundet dikush të bëjë padi pas publikimit, a janë të mbështetura në dokumente pretendimet…
MEDIA NË KOHËN E GLOBALIZIMIT – FAKTOR I RËNDËSISHËM PËR PAQEN DHE STABILITET
Nga kjo hyrje e gjatë del se të dy llojet e mediave kanë përparësi dhe mangësi. Pa përgjithësuar, dua të theksoj se jo të gjitha mediat tradicionale janë profesionale dhe të besueshme dhe jo të gjitha mediat e reja janë joprofesionale dhe të orientuara vetëm nga sensacionalizmi, shpejtësia dhe numri i klikimeve, pëlqimeve apo shpërndarjeve. Por është fakt se fenomenet e lajmeve të rreme, dezinformimit dhe propagandës u bënë rreziku kryesor për demokracitë me shfaqjen e mediave të reja. Kjo do të thotë se interneti, përveç promovimit të vlerave demokratike, njëkohësisht kërcënon ato vlera duke përhapur antivlera, të cilat nënkuptojnë instalimin e një modeli jodemokratik të rendit shoqëror. Me një fjalë – Interneti është kthyer në një mjet që një shtet të ndikojë në tjetrin, por edhe një armë kryesore në atë që quhet “luftë hibride”.
Një ndërhyrje e tillë në punët e brendshme të vendeve të tjera është në kundërshtim me Paqen e Vestfalisë, e arritur në vitin 1648 pas tre dekadash lufte të përgjakshme në Evropë, kur lindën shtetet moderne. Deri atëherë përdorimi i religjionit, për të ndërhyrë dhe ndikuar në rrjedhat politike të vendeve të tjera, ishte burimi i luftërave të vazhdueshme në kontinentin e vjetër. Që atëherë, shtetet moderne perëndimore janë ndërtuar mbi bazën e modelit të sovranitetit vestfalian, i cili bazohet në mosndërhyrjen në punët e brendshme të një shteti tjetër.
Keqpërdorimi i internetit për efekte të dëmshme është gjithashtu në kundërshtim me rendin e ri botëror liberal, të bazuar në rregulla, që u krijua pas Luftës së Dytë Botërore për të parandaluar konflikte të reja ushtarake në shkallë globale. Rregulli kryesor i këtij urdhri është respektimi i sovranitetit të çdo shteti, pavarësisht nga ekuilibri i fuqisë ndërmjet shteteve si aktorë kryesorë të marrëdhënieve ndërkombëtare. Kjo do të thotë respektim i vullnetit të qytetarëve edhe të shtetit më të dobët, pavarësisht nëse i pëlqen një shteti tjetër më të fortë ushtarako-ekonomik. Në këtë kontekst, agresioni rus kundër Ukrainës është një përpjekje për të shkatërruar rendin botëror, të bazuar në rregulla, dhe për të promovuar një rend të ri botëror, të bazuar në forcë.
A ËSHTË I MUNDUR RREGULLIMI PA RREZIKUAR PAVARËSINË E MEDIAS?
Kërcënimi i Paqes së Vestfalisë dhe Rendit Botëror në epokën e globalizimit dhe dixhitalizimit i bën demokracitë më të rrezikuara dhe paqen më të brishtë. Prandaj, roli i medias në gjithë këtë proces të mbrojtjes së vlerave demokratike është i madh dhe shumë domethënës. Problemi bëhet më i ndërlikuar sepse nevoja për rregullim më të madh të medias, si mbrojtje ndaj sulmeve të tilla, mund të kalojë kufirin e lirisë së shprehjes, si vlerë themelore demokratike. E thënë thjesht, problemi në shoqëritë demokratike lind kur shtrohet tema e dallimit ndërmjet propagandës dhe lirisë së fjalës. Përgjigja më e mirë për këtë dilemë është vetërregullimi në media, i bazuar në norma etike dhe standarde profesionale, i cili është dëshmuar të jetë mbrojtja më efektive kundër ndërhyrësve në sferën mediatike dhe një mjet efektiv për të luftuar dezinformimin.
Dezinformimi po përdoret gjithnjë e më shumë si armë në botën e sotme të luftës hibride. Me këtë bëhen armiku kryesor i demokracisë sepse krijojnë opinion të rrezikshëm publik, të bazuar në realitet të rremë dhe fakte të konstruktuara. Një opinion i tillë publik më pas përkthehet në politikat zyrtare të një vendi, duke e drejtuar atë në drejtimin e gabuar.
Pyetja logjike këtu është pse informacioni i rremë është kaq ndikues nëse është i rremë? Përgjigjen më të përshtatshme për këtë pyetje e jep shkenca. Një studim shkencor, i cili është rezultat i vëzhgimit të sjelljes së përdoruesve të Twitter-it, tregoi se informacioni i vërtetë mori gjashtë herë më shumë kohë për të arritur 1500 përdorues, krahasuar me informacionin e rremë që arrinte shumë më shpejt tek e njëjta audiencë. Studimi zbuloi se storjet e ndërtuara me lajme të rreme u shpërndanë 70 për qind më shumë se historitë reale. Hulumtimi ka treguar se lajmet e rreme përhapen kryesisht në mesin e njerëzve të të njëjtit grup ideologjik, duke krijuar një efekt “echo chamber”. Ky është një paradoks që lidhet me fenomenin e “efektit të së vërtetës iluzore”, sipas të cilit përsëritja e informacionit rrit besueshmërinë e tij. Ose, siç thotë këshilla e artë e propagandës: përsërisni një gënjeshtër një mijë herë dhe ajo do të bëhet e vërtetë. Themeluesi i psikanalizës, Sigmund Freud, i dha përgjigjen më të mirë shfaqjes së lajmeve të rreme në fillim të shekullit të 20-të. Ai thotë se njerëzit priren të besojnë informacione të rreme që konfirmojnë besimet dhe qëndrimet e tyre dhe të refuzojnë çdo informacion real që bie ndesh me realitetin e tyre të ndërtuar. Frojdi e karakterizon situatën e parë si “parimi i kënaqësisë”, që nënkupton përmbushjen e dëshirave dhe redukton tensionet, ndërsa e dyta është “parimi i realitetit”, i cili nuk përballet me realitetin e vërtetë, me të gjithë elementët e tij të padëshiruar.
Lajmet e rreme janë burim problemesh këtu, në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Numri i madh i portaleve me kalimin e kohës bëhet burimi kryesor i (de)informimit. Me këtë mediat e reja po e formësojnë gjithnjë e më shumë opinionin publik dhe po përcaktojnë agjendën publike në vend. Kjo fuqi e medias së internetit imponon gjithashtu një fazë të re në vetërregullim. Këshilli për Etikë në Media të Maqedonisë (KEMM) prej disa vitesh është shtylla kryesore në ruajtjen e standardeve etike dhe profesionale në këto media, dhe njëkohësisht udhëheq luftën kundër propagandës, lajmeve të rreme dhe mediave toksike. Në këtë proces të ndjeshëm është gjithashtu e rëndësishme të ruhet liria e fjalës, e mendimit, e informacionit dhe gjithçka që lidhet me interesin publik. Lista e mediave profesionale online ka kontribuar për të dalluar mediat profesioniste nga joprofesionistet, realet nga falset dhe portalet informative nga portalet propagandistike. Megjithatë, është treguar se deri më tani kjo ka qenë e pamjaftueshme për të krijuar një mjedis në të cilin mediat reale do të jenë të vetëqëndrueshme. Kompanitë vazhdojnë të reklamojnë dhe, në këtë mënyrë, të mbështesin fake-mediat propagandistike online, ndërkohë që partitë politike vazhdojnë t’i ushqejnë me informacione dhe para, veçanërisht para çdo cikli zgjedhor.
Nëpërmjet një promovimi më agresiv të listës së mediave profesionale online, veçanërisht në sferën politike dhe të biznesit, ajo do të ngrihej në nivelin e një udhërrëfyesi kryesor që do ta çonte audiencën drejt mediave me informacion të konfirmuar dhe cilësor. Në të njëjtën kohë, kjo do të kontribuonte për një shkrimkëndim më të mirë mediatik.
Ky tekst gazetaresk është përgatitur nga Xhelal Neziri, i angazhuar nga Këshilli për Etikë në Media në Maqedoni, në kuadër të projektit “Vetërregullimi i mediave: Forcimi i profesionalizmit të mediave për të mirën publike” i mbështetur nga UNESCO dhe nuk pasqyron pikëpamjet e donatorit ose klientit.