“Ndërsa Vuçiq po negocionte me Richard Grenelin për Mini Shengenin, në të njëjtën kohë ai po rinovonte idenë e “Serbisë së Madhe” me rusët. Duke ndjekur shembullin e idesë së Moskës për “botën ruse”, Serbia tani po zhvillon një projekt të ri nacionalist – “botën serbe”. Është një eufemizëm politik për idenë e “Serbisë së Madhe”, e cila u mund në Kosovë në vitin 1999. Ballkani i Hapur dhe Procesi i Berlinit nga njëra anë dhe “Bota Serbe” nga ana tjetër janë krejtësisht ekskluzive dhe Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania nuk duhet të mbyllin sytë ndaj këtij fakti.”
Intervistoi: Seladin Xhezairi
Boris Varga është politolog, gazetar, publicist dhe analist i pavarur. Ai ka një diplomë master në gazetari ndërkombëtare në Lviv (Ukrainë) dhe një doktoraturë në sistemet moderne politike nga Fakulteti i Shkencave Politike në Beograd. Zona e tij e interesit janë ish-republikat socialiste në tranzicion të rajonit Euroaziatik.
Në një intervistë ekskluzive për KDP, Varga flet për proceset aktuale dhe temat që sfidojnë qeveritë e rajonit.
KDP: A mendoni se ka ardhur koha që tani Serbia ta njohë pavarësinë e Kosovës dhe të fokusojë energjitë në të ardhmen e saj evropiane, por edhe të rajonit?
Boris Varga: Kosova ishte arsyeja kryesore e largimit të koalicionit rreth Partisë Demokratike dhe Boris Tadiqit nga pushteti në Serbi dhe ardhja në pushtet e koalicionit të mbledhur rreth Partisë Progresive Serbe, fillimisht Tomislav Nikolic dhe më pas Aleksandar Vuçiq. Perëndimi dhe veçanërisht Gjermania nuk deshën t’i shohin trungjet në veri të Kosovës dhe si digjen Jarinja dhe Bërnjaku. Për mbështetjen e Perëndimit për të ardhur në pushtet, progresistët ranë dakord për gjithçka dhe në 2013 nënshkruan Marrëveshjen e Brukselit. Por analistët seriozë e dinin se ish-radikalët, dhe veçanërisht Vuçiq, nuk do ta njihnin Kosovën dhe se kishte mjaft argumente para Perëndimit për të mos e bërë këtë.
KDP: Çfarë duhet bërë që Serbia të shkëputet nga Kosova?
Boris Varga: Domethënë që Serbia të shkëputet nga Kosova duhet të ndryshohet preambula në Kushtetutën e Serbisë. Për këtë nevojitet një referendum, ku shumica në Serbi do të thotë – “jo”, pastaj Parlamenti i Kuvendit të Serbisë, ku shumica do të votojë sërish – “jo”. Pas të ashtuquajturit “revolucioni i litiumit” në Mal të Zi, ekziston rreziku që çdo qeveri që fillon një histori në mbështetje të pavarësisë së Kosovës ka më shumë gjasa të bjerë në një “revolucion ortodoks”, të ri të udhëhequr nga një klerik nga Kisha Ortodokse Serbe, të mbështetur nga ultranacionalistët dhe huliganët, të cilët me ardhjen në pushtet të ish-radikalëve tashmë kanë një rol të rëndësishëm në shoqërinë serbe dhe janë aktivë në skenën politike serbe.
KDP: Si arrin atëherë presidenti serb Aleksandar Vuçiq të ketë marrëdhënie të mira edhe me Perëndimin?
Boris Varga: Duhet të jemi të vetëdijshëm se Perëndimi nuk ka një pasqyrë joreale të Vuçiqit dhe pritshmërive nga progresistët. Progresistët dhe Partia Socialiste e Serbisë ranë dakord për një fazë të integrimit fillestar të komunitetit serb në sistemin e Kosovës, me pjesëmarrjen e serbëve në zgjedhje, në integrimin gjyqësor dhe në procese të tjera administrative, por ajo u ndal shpejt dhe nuk ka përparim në negociatat në Bruksel ose në terren, pra në zbatimin e asaj që tashmë është rënë dakord. Përmes Vuçiqit, Perëndimi vendosi stabilitetin, që nënkupton stabilitet ekonomik dhe politik, me vetëm një angazhim deklarativ për integrimin në BE, në këmbim të mbylljes së syve të Perëndimit ndaj shkeljeve të demokracisë, shtetit të së drejtës, lirisë së medias, korrupsionit dhe mungesës, të normalizimit real të marrëdhënieve të Serbisë me Kosovën. Sikur Perëndimi, SHBA-ja dhe BE-ja kanë vendosur të mos i bëjnë më presion Serbisë, por të përpiqen ta fitojnë atë. Jo me anëtarësim në BE, sepse as për këtë nuk ka konsensus mes shteteve anëtare, por së pari duke shkëmbyer territore. Megjithatë, ideja fillestare e shkëmbimit të territoreve nuk u mbështet nga lojtarët kryesorë gjeopolitikë. Gjermania dhe Rusia ishin shprehimisht kundër. U lançua një iniciativë e re amerikane, “Ballkani i Hapur”, i cili ngadalësoi lobimin aktiv kundër njohjes së Kosovës dhe për revokimin e njohjeve, si dhe bllokimin aktiv të Kosovës në institucionet ndërkombëtare që Serbia po bën bashkë me Rusinë. Në të njëjtën kohë, Gjermania ofron Procesin e Berlinit si një platformë shtesë për dialogun për Ballkanin Perëndimor, e rrjedhimisht edhe për Kosovën. Merkel dhe Putin ishin në të njëjtën linjë të shumë vendimeve politike, përfshirë kundër shkëmbimit të territoreve. Secili për arsyen e vet.
KDP: A ka ndryshuar pozicioni i Rusisë ndaj Kosovës?
Boris Varga: Rusisë nuk i pëlqen asnjë zgjidhje e përhershme për statusin përfundimtar të Kosovës, sepse ajo humbet ndikimin e saj mbi Serbinë dhe Ballkanin, dhe Gjermania është e vetëdijshme se ndryshimi i kufijve dhe rivizatimi i territoreve mund të çojnë në një efekt të ri domino dhe luftëra të mundshme në baza etnike. Republika Srpska në BeH po pret vetëm zhvillimin e atij skenari, si dhe forcat pro-serbe në Mal të Zi. Merkel gjithashtu mbylli një sy ndaj përfshirjes së Putinit në Ballkanin Perëndimor, kryesisht për shkak të Nord Stream 2.
KDP: Si e shihni iniciativën e Ballkanit të Hapur? Është ide e sinqertë apo një skenar i fshehtë i Serbisë?
Boris Varga: Vendet e Ballkanit Perëndimor, dhe veçanërisht liderët e tyre, kanë një pikëpamje të ndryshme për projektin Mini Shengen të Trumpit, ose Ballkanin e Hapur. Ky projekt u bë për t’iu përshtatur para së gjithash ambicieve personale të Aleksandër Vuçiqit dhe Edi Ramës, por Milo Gjukanoviq dhe Albin Kurti panë rrezik në të. Ajo që është e rrezikshme në këtë projekt në dukje të mirë është qëndrimi dyfish i Beogradit. Sepse ndërsa Vuçiq po negocionte me Richard Grenelin për Mini Shengenin, në të njëjtën kohë ai po rinovonte idenë e “Serbisë së Madhe” me rusët. Duke ndjekur shembullin e idesë së Moskës për “botën ruse”, Serbia tani po zhvillon një projekt të ri nacionalist – “botën serbe”. Është një eufemizëm politik për idenë e “Serbisë së Madhe”, e cila u mund në Kosovë në vitin 1999. Ballkani i Hapur dhe Procesi i Berlinit nga njëra anë dhe “Bota Serbe” nga ana tjetër janë krejtësisht ekskluzive dhe Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania nuk duhet të mbyllin sytë ndaj këtij fakti. “Bota Serbe” merr mbështetje indirekte dhe legjitimitet të politikës së jashtme nga Ballkani i Hapur, dhe pasojat negative të kësaj do të shihen së shpejti, veçanërisht në proceset e theksuara separatiste në Republika Srpska. Emëruesi i përbashkët për të dy proceset është Aleksandar Vuçiq dhe pikërisht për këtë Perëndimi duhet t’i mohojë mbështetjen në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare në Serbi në prill të këtij viti. Sidomos duke bërë një sy qorr ndaj vjedhjeve të mëparshme zgjedhore dhe presioneve ndaj votuesve.
KDP: Ndërsa Vuçiq projekton “Botën Serbe”, Dodik në Bosnjë e Hercegovinë punon për shkëputjen e Republika Srpskës nga Federata. Në Mal të Zi forcat pro-serbe poashtu minojnë kombin e ri malazias. Çfarë do të sjellin këto lëvizje?
Boris Varga: Për hir të stabilitetit në rajon, Aleksandar Vuçiq dhe Milorad Dodik duhet gjithashtu të largohen nga pushteti. Demokracia e Malit të Zi është e kërcënuar, sepse aleatët perëndimorë kanë mbyllur sytë ndaj përfshirjes së drejtpërdrejtë të Serbisë dhe Rusisë në përmbysjen e Milo Gjukanoviqit. Vetëm anëtarësimi në NATO është një garanci se Mali i Zi nuk do të përfundojë si në vitin 1918 – përsëri brenda kufijve të Serbisë. Perëndimi duhet ta largojë Rusinë nga Ballkani dhe shpresat më të mëdha për këtë janë Shtetet e Bashkuara.
KDP: Po Kosova, nuk arriti të përmbushë obligimet nga Marrëveshja e Brukselit ndërkohë që ka refuzuar rivizatimin e kufijve?
Boris Varga: Kosova nuk mund dhe nuk duhet të përmbushë obligimet e saj nga Marrëveshja e Brukselit për formimin e Unionit (Asociacionit) të Komunave Serbe, sepse kjo krijon një embrion separatist. Republika Srpska në Kosovë. Perëndimi duhet të jetë i vetëdijshëm për këtë, dhe kështu do të jetë duke mbyllur sytë ndaj krijimit të “Botës Serbe” të Vuçiqit.
KDP: E çfarë mund të bëjë Perëndimi në rastin e Kosovës?
Boris Varga: Perëndimi mund të arrijë realizimin e pikave administrative nga Marrëveshja e Brukselit, si diploma, tekste, leje pune. Mendoj se është e mundur të pritet që Beogradi të bëjë lëshime, por nën presion, para se Kosova t’i bashkohet Intrepolit dhe UNESCO-s, siç është rasti me UEFA-n dhe Komitetin Olimpik Ndërkombëtar. Fushata serbo-ruse për tërheqjen e njohjes së Kosovës mund të pezullohet plotësisht. Përkrahësit e idesë së Serbisë së Madhe duhet të përballen me faktin se po e shtyjnë Kosovën nën institucionet e Shqipërisë dhe Tiranës zyrtare, ndërsa në të njëjtën kohë bërtasin se ka rrezik nga “Shqipëria e Madhe”. Por kjo është e vetmja zgjidhje pragmatike që Kosova të përfaqësohet nga Shqipëria, aty ku është e nevojshme, derisa të fitojë pavarësinë nga OKB-ja.
KDP: Mendoni se Serbia do të heqë dorë lehtë nga Kosova, pa marrë ndonjë pjesë të territorit të saj?
Boris Varga: Serbia ka pasur një shekull aparteid në Kosovë, veçanërisht në dekadat e fundit, dhe ka pësuar një disfatë të dyfishtë. Luftërat e NATO-s, si shtet dhe moral, si shoqëri. Të duash një territor pa popullin e tij ose pa bashkëjetesë me atë popull është një matricë sociale monstruoze që të çon vetëm në krime të reja, eksod dhe gjenocid. Pothuajse të gjitha partitë serbe kanë qëndrim të njëjtë ndaj Kosovës si ndaj territorit të tyre dhe nuk janë të interesuara për qytetarët me origjinë etnike shqiptare. Edhe qeveria edhe opozita janë jo vetëm kundër pavarësisë, por edhe kundër çdo zgjidhjeje funksionale për ta ndalonte Kosovën të jetë një vrimë në hartën e Evropës.
KDP: A mund të ndryshojë politika serbe ndaj Kosovës? Kur mund të pritet të ndodhë kjo?
Boris Varga: Nuk mjafton të ndryshohet vetëm politika serbe ndaj Kosovës, por edhe shoqëria serbe duhet të ndryshojë ndaj shqiptarëve. Është ende e ligjshme në Serbi që furrat shqiptare të thyhen për shkak të çdo incidenti politik. Kjo është monstruoze dhe e papranueshme në Evropë. Personalisht, kur dikush në Novi Sad hedh një gur në një furrë buke shqiptare, më duket sikur e ka hedhur direkt mbi mua.