- Nëse e lëmë mënjanë betejën politike midis LSDM-së dhe VMRO-DPMNE-së, mund të thuhet se këto zgjedhje janë karakteristike në disa mënyra.
- LSDM dhe drejtuesi i saj Zoran Zaev po forcojnë kapacitetin e tyre të koalicionit dhe për herë të parë në koalicionin “ne mundemi”, midis partive të tjera, përfshin Besa.
- Koncepti i ofruar nga BDI këtë herë është një kundër-variant i konceptit të Zaev për “një shoqëri për të gjithë”.
- A do të përballet Maqedonia me mundësinë e organizimit të një zgjedhjeje tjetër menjëherë pas zgjedhjeve, dhe kështu një tjetër krizë politike?
Shkruan: Ljubisha Nikolovski
Zgjedhjet e parakohshme në vitin 2020 do të mbahen të Mërkurën, 15 Korrik, gjatë një pandemie me koronavirus. Ky term është në fakt një kompromis i arritur nga partitë politike pas vetëm dy ose tre takimeve të lidershipit, megjithëse dukej që partitë që kishin propozime krejtësisht të ndryshme kur duhet të zhvilloheshin zgjedhjet nuk ka gjasa të gjejnë një zgjidhje të përbashkët. Misioni i OSBE / ODIHR ishte gjithashtu i përfshirë në tenderimin, i cili fillimisht u thirr për 5 korrik, i mbështetur nga LSDM dhe qeveria. Një term që doli ligjërisht si një vazhdim i datës së pezulluar të zgjedhjeve të paracaktuara – 12 Prill. Por për arsye të njohura, dhe kjo është pandemia e kovid 19, ato u shtynë.
Tani gjithçka duket se është gati për zgjedhjet. Fushata është në fazat e saj përfundimtare, misioni ODIHR, megjithëse në një përbërje të zvogëluar, është akoma në veprim, Komisioni i Sëmundjeve Infektive ka përgatitur një protokoll për sjellje gjatë zgjedhjeve, dhe KSHZ ka rishikuar orarin dhe ka aktualizuar listën e votuesve.
ZGJEDHJE KARAKTERISTIKE PËR DISA GJËRA
4 koalicione dhe 11 parti po marrin pjesë në garë. Fushata po i afrohet fundit.
Sigurisht, edhe në këto zgjedhje, beteja kryesore për pushtet do të jetë ndërmjet LSDM-së dhe VMRO-DPMNE-së dhe koalicionet e udhëhequra prej tyre, “Ne Mund” dhe “Rimëkëmbja”. Prandaj, është logjike që kjo përballje të jetë në qendër të vëmendjes së publikut, si në media ashtu edhe përmes sondazheve që parashikojnë gjendjen shpirtërore të qytetarëve. Ashpërsia e konfliktit pasqyrohet në fjalorin gjatë fushatës, e cila zhvillohet kryesisht përmes promovimit televiziv të programeve të partive politike, pastaj me prezantimin e mbajtësve të listave parlamentare, videot mbizotërojnë, por këtë herë ka takime me qytetarë, si p.sh. dhe mini-tubime në përputhje me rekomandimet në distancë.
Nëse e lëmë mënjanë betejën politike midis këtyre dy partive, mund të thuhet se këto zgjedhje janë karakteristike për disa gjëra.
Përkatësisht, VMRO-DPMNE për herë të parë në dhjetë vjet vepron si opozitë. Ky është një rol plotësisht i ri në të cilin partia u gjend pas zgjedhjeve të vitit 2016 nuk arriti të formojë një qeveri edhe pse kishte fituar dy terma më shumë sesa LSDM-ja. Me të gjitha bagazhet e trashëguara nga lideri i saj i padiskutueshëm, Nikolla Gruevski, presidenti i ri i partisë, Hristijan Mickoski, po përpiqet të balancojë politikisht në të gjitha vendimet kryesore për vendin. Kjo është e dukshme edhe në pozicionimin e VMRO-ДПМНЕ gjatë fushatës zgjedhore. Ajo ende ka pamje të paqarta për kushtëzimin e anëtarësimit në BE dhe NATO, duke respektuar Marrëveshjen e Prespës dhe Kushtetutën e ndryshuar. Në ligjërimin publik, Mickoski vendosmërisht i përmbahet nocioneve të vjetra të shtetësisë, si një shtet kryesisht i maqedonasve, duke mos pranuar realitetin e një shoqërie multietnike. Prandaj shmangia e përgjigjeve për një koalicion të mundshëm pas zgjedhjeve me një parti shqiptare, gjë që përsëri zvogëlon aftësinë për të formuar një qeveri.
Në frymën e traditës, fushata negative është e dukshme, në të cilën preferon të fajësojë LSDM-në në pushtet dhe veçanërisht liderin e saj Zoran Zaev, sesa të promovojë veten dhe programin e saj.
Nga ana tjetër, LSDM dhe drejtuesi i saj Zoran Zaev po forcojnë kapacitetin e tyre të koalicionit dhe për herë të parë në koalicionin “ne mundemi”, midis partive të tjera, përfshin Besa. Isshtë hera e parë në Maqedoninë shumës që është formuar një koalicion parazgjedhor i një partie shqiptare me një parti maqedonase, e cila përfshin parti të tjera nga bashkësi të tjera etnike. Me këtë, Zaev vazhdon të zbatojë konceptin “një shoqëri për të gjithë” me të cilin rrëzoi regjimin e Nikolla Gruevski. Sidoqoftë, mbetet fakti që Zaev zgjedh Kasami dhe Besa si partnerë të koalicionit, jo Ahmeti dhe BDI, një parti që në një mënyrë ose në një tjetër shtyu mandatin në të cilin u bëmë anëtarë të NATO-s dhe forcuam pozicionet për negociata me BE. Ndoshta, matematika e Zaev shkon në atë vijë se koalicioni “Mundemi”, i përbërë në këtë mënyrë, mund të fitojë mandate të mjaftueshme për të formuar një qeveri menjëherë. Nëse kjo është matematikë e mirë, mbetet për tu parë. Por duke qenë se gjithçka është e mundur në politikë, nuk do të jetë e çuditshme nëse në një situatë të “ngrihuni dhe rreëzohu”, BDI nuk do të thirret përsëri për dialog. Kjo është edhe më shumë pasi që kreu i BDI-së Ali Ahmeti ka deklaruar tashmë se LSDM do të ishte më e përshtatshme për ta si partner i koalicionit.
Sidoqoftë, ajo që do të shënojë dhe kujtojë këto zgjedhje është se BDI, partia më e madhe e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, iu bashkua garës për kryeministër me një kandidat shqiptar. Kjo temë nuk arriti të imponohet gjatë fushatës zgjedhore me kapacitet të plotë, por është më se e sigurt se do të jetë një temë e nxehtë menjëherë pas zgjedhjeve, kur kërkohet një shumicë parlamentare të fitojë një mandat për të formuar një qeveri.
QËLLIMI PËRFUNDIMTAR I BDI-SË PËR „KANDIDATIN PËR KRYEMINISTËR“
Hyrja e Naser ZiberiT në garë si një kandidat mbipartiak i propozuar nga BDI ishte dashur të zhvendoste konfrontimet tradicionale midis vetëm dy liderëve të partive më të mëdha maqedonase, LSDM-së dhe VMRO-DPMNE-së. Edhe pse deri tani është injoruar nga media, Nasser Ziberi ka dalë si një kandidat serioz për kryeministër, megjithëse është më se e sigurt se BDI “e tij” nuk do të jetë në gjendje të fitojë vota të mjaftueshme për të qenë në gjendje që menjëherë të marrë një mandat nga presidenti për të formuar një qeveri. kushtetuta është sine qua jo. Por me siguri duke u nisur nga supozimi se në këto zgjedhje rezultatet midis dy partive maqedonase do të jenë të barabarta, ata besojnë se potenciali i tyre negociues do të rritet nëse ata fitojnë më shumë vota midis partive shqiptare dhe kështu të jenë në gjendje të imponojnë veten si partner të koalicionit. Në ato pazare, ata do të kërkonin një Kryeministër.
Se a është ky qëllimi përfundimtar i BDI-së, është e pasigurtë, por me siguri është pozitë e mirë për të fituar të paktën pozicionin e kryetarit në Parlament, pozitë që është shumë e rëndësishme, dhe që BDI ka pasur deri më tani dhe e ka përdorur deri në minutën e fundit.
Përkatësisht, duke pasur parasysh rezultatin e zgjedhjeve të fundit kur rezultati ishte pothuajse i barabartë në mes të VMRO-DPMNE-së dhe LSDM-së, por jo i mjaftueshëm për vetëqeverisje, BDI-ja, edhe pse ishte e dekompozuar, vendosi të formojë një koalicion me LSDM-në dhe kështu të formojë koalicionin aktual qeveritar.
Nëse BDI do të jetë përsëri partia shqiptare e ranguar më së miri është shumë e pasigurt, dhe kështu nëse ajo do të jetë një lojtar kryesor në formimin e një maxhorance parlamentare. Parashikimet janë të ndryshme dhe kontradiktore. Por tani për tani, në diskursin publik mbizotërojnë ata që nuk i atribuojnë një të ardhme të ndritshme BDI-së, dhe madje edhe ata që mendojnë se partia me siguri do të shkojë në opozitë, dhe kështu në harresë. Sidoqoftë, sondazhet për gjendjen shpirtërore të qytetarëve tregojnë se kjo parti është ende në një avantazh të caktuar ndaj të tjerëve. Por ajo që do të thotë në terma parlamentar është një e panjohur e madhe.
Sidoqoftë, udhëheqja e partisë është e bindur që kandidatit të tyre për kryeministër do t’i jepet mandati për të formuar një qeveri nga presidenti i vendit.
Zaev dhe Mickovski menjëherë reaguan ndaj kësaj ecurie vetëbesuese dhe agresive të BDI-së, duke hedhur poshtë mundësinë e një kryeministri shqiptar në një mënyrën që përfaqëson BDI, dhe e kuptuan si shantazh pas zgjedhjeve për të formuar një shumicë parlamentare dhe një qeveri. Kjo gjithashtu i bëri ata të bëjnë oferta publike se kujt do t’u jepej sa deputetë në rast se duhej të formonin një qeveri minoritare, vetëm BDI nuk do të hynte në një pozitë për të shantazhuar.
Tani për tani, tregu i ofruar publikisht me deputetë nuk ka të ngjarë të zbatohet në praktikë, dhe nga ana tjetër, shantazhet nga BDI nuk janë të pashmangshme. Atëherë lind pyetja nëse Maqedonia do të përballet me mundësinë e organizimit të një zgjedhjeje tjetër menjëherë pas zgjedhjeve dhe kështu një krizë tjetër politike?
Ndoshta jo, duke pasur parasysh çmimin që shteti, pra qytetarët do të duhet të paguajnë nga një rezultat i tillë. Kështu që dikush do të duhet të dorëzohet. Nëse është kështu, atëherë ne mund të mendojmë vërtet për formimin e një qeverie të pakicave, si zëvendësim të një koalicioni të gjërë të gjatë të përmendur në sytë e publikut, si një mundësi gjoja e dëshirueshme nga bashkësia ndërkombëtare. Dallimi do të ishte se nuk do të kishte të bënte me një qeveri teknike jofunksionale si kjo Pr Asino, por për një qeveri origjinale-politike me një platformë politike që do të mbështetej nga të gjithë ose një numër i mjaftueshëm i deputetëve. Logjika për ekzistencën e një mundësie të tillë, megjithëse deri më tani vetëm teorikisht gjen një fortesë në faktin se BDI dhe jo vetëm BDI por edhe të gjitha partitë shqiptare janë shumë në favor të lidhjes së vazhdueshme me partnerët perëndimorë BE dhe kryesisht Shtetet e Bashkuara. Kjo është arsyeja pse doza e dyshimit në vetëbesimin e Artan Grubi, Bujar Osmani dhe Izet Mexhiti që Kryeministri shqiptar me siguri do të ndodhë në këto zgjedhje, vjen pikërisht nga mundësia e një lloj pëshpëritje nga jashtë. Ose është një bluzë e zakonshme e plakut Ali Ahmeti.
Sidoqoftë, duhet të kihet parasysh se disavantazhi i qeverive të tilla minoritare është se ato nuk zgjasin shumë! Por sigurisht ato janë legale dhe legjitime! Që do të thotë se kërkesa e BDI-së për të hyrë në garën për kryeministër është e justifikuar me kushtetutë.
Mediat vazhdojnë të qëndrojnë në praktikën e vjetër dhe duke e injoruar në mënyrë të pajustifikueshme kërkesën e Ziberit personalisht, por edhe të partisë që po kandidon për kryeministër, dhe që ai të përfshihet në debate, në mënyrë që ai të prezantojë platformën e tij politike.
Ndërkohë, dy liderët, Zaev dhe Mickoski, kanë deklaruar veten kandidatë për kryeministër. Deklarata të tilla, të cilat mund të synojnë në eliminimin e konkurrencës në paraqitjet publike, në mënyrë që të mos zbardhen mprehtësia e konfrontimit, shkuan deri aty sa të shprehen arsyet që nuk korrespondojnë me realitetin që kryeministri po bëhet me kërkesë të qytetarëve. Përkatësisht, sipas nenit 90 të Kushtetutës, Presidenti i Republikës së Maqedonisë është i detyruar brenda dhjetë ditëve nga konstituimi i Kuvendit që t’ia besojë mandatin për përbërjen e Qeverisë një kandidati të partisë, pra partitë që kanë shumicë në Kuvend.
КUNDËRVARIANTI I KONCEPTIT TË ZAEVIT
Koncepti i ofruar nga BDI këtë herë është një kundër-variant i konceptit të Zaev për “një shoqëri për të gjithë”. Dhe kjo është e dyanshme: së pari ai ia kthen goditjen duke thënë që – nëse ai është në të vërtetë rasti, atëherë Zaev është “i rremë” nëse në atë shoqëri një përfaqësues i një bashkësie tjetër etnike nuk mund të jetë kryeministër. Por ajo që di BDI e di, por nuk e artikulon, është se koncepti Zaev është në thelb një koncept qytetar që jo vetëm që mundi Gruevski dhe VMRO-DPMNE në zgjedhjet e fundit, por edhe mposhti etnocentrizmin e BDI-së dhe të gjitha partive të tjera shqiptare. Për të gjithë ata, Maqedonia është kryesisht një shtet i etnive, dhe jo një shtet civil. BDI nuk e fsheh që, përkundrazi, e ekspozon atë. Për përfaqësuesit e saj të hapur të konceptit “Kryeministri shqiptar”, është ende shumë herët për shoqërinë civile. Por ndryshe nga ai, kandidati i tyre për kryeministër, Nasser Ziberi, flet për konceptin e mësipërm qytetar që ai mbron. Ose mund të jetë për shkak të faktit se ai është një kandidat brenda-partisë dhe që sipas platformës së tij ai qëndron të jetë kryeministri i të gjithë qytetarëve, duke mos preferuar të drejtat e shqiptarëve dhe jo ekskluzivisht të drejtat e tyre kolektive. Por nga ana tjetër, ai menjëherë avokoi për studimin e detyrueshëm të gjuhës shqipe, si dhe aspekte të tjera të kolektivizmit, si maqedonishtja dhe shqipja, së bashku në krye të institucioneve strategjike shtetërore, ose një konsensus për ndryshimin e himnit.
Një qëndrim i tillë i dyfishtë i një partie prapa një kandidati dhe kandidatit të hequr nga partia, e cila është parti supra-parti është mjaft e paqëndrueshme kur bëhet fjalë për një kryeministër. Nëse ai do të ishte president, do të ishte e kuptueshme. Por kryeministri kuptohet të ketë një platformë mbi të cilën mund të performojë dhe të drejtohet nga qeveria. Por pala propozuese ka gjithashtu platformën e vet. Përgjigja është se programi qeveritar është gjithmonë i zakonshëm – mban apo nuk mban. Polemika përshkallëzohet më tej nëse partia që emëroi kryeministrin nuk pajtohet me mënyrën e drejtimit të qeverisë. Atëherë ai lehtë mund të heqë dorë dhe qeveria mund të bjerë. Në të kundërt, po sikur kryeministri në ndonjë moment të mos pajtohet me idetë dhe platformën e partisë që e emëroi? Dorëheqja, dhe një qeveri e re?
Kjo është arsyeja pse këto zgjedhje do të jenë unike në shumë mënyra, por edhe të pasigurta. Jo vetëm pas rezultateve në numrin e deputetëve, por edhe sipas konceptit të së ardhmes që do të ndjekë shteti. Nga atje, nuk do të jetë njësoj nëse LSDM, VMRO-DPMNE apo BDI do të udhëheqin Republikën e Maqedonisë së Veriut. Nga ky këndvështrim, vendi do të ketë ndryshime të gjera jo vetëm politike, por edhe të ndryshime të gjera sociale.
*Autori është gazetar. Ky artikull është shkruar enkas për KDP.