Maqedonia e Veriut sapo u bë anëtarja më e re dhe më e dobët i NATO-s. Kjo e bën atë një objektiv të pjekur për ndërhyrje.
Autorë: Ivana Stradner dhe Max Frost / Foreign Policy
Në vitin 1938, Kryeministri Britanik Neville Chamberlain bëri të mundur që Adolf Hitleri të marshonte drejt Czechekosllovakisë, megjithë epërsinë e madhe ushtarake të aleatëve perëndimorë të Pragës, sepse Chamberlain kishte vlerësuar se ishte “një grindje në një vend larg, midis njerëzve për të cilët ne nuk dimë asgjë.” Sot, është në të njëjtën mënyrë e vështirë të besosh që NATO do të shkonte në luftë për angazhimet e saj të pasakta në Evropën Lindore. Sidoqoftë, në 27 mars, aleanca perëndimore pranoi Maqedoninë e Veriut si anëtarin e saj më të ri dhe më të dobët. Duke vepruar kështu, ajo i ka dhënë presidentit rus Vladimir Putin një mundësi të frikshme për të zgjeruar ndikimin e tij, të gërryente edhe më tej unitetin e NATO-s dhe të provojë angazhimin e bllokut për të mbrojtur një anëtar të aleancës.
Maqedonia Veriore është përkufizimi i një lidhjeje të dobët dhe zgjedhje të lehtë për një kundërshtar. Një vend pa det me 2 milion banorë, ka institucione të dobëta politike dhe vetëm një histori të shkurtër pavarësie. Që nga viti 2018, ajo shpenzoi vetëm 1 përqind të BPV-së së saj për mbrojtje – përveç udhëzimit të 2 përqind të NATO-s – dhe ka vetëm 8,000 ushtarë me detyrë aktive. Ekziston një tension i madh lokal midis një shumicë ortodokse sllave dhe një etnie shqiptare të konsiderueshme, kryesisht pakicë myslimane, duke e bërë atë të prekshëm nga ndërhyrjet. Brenda NATO-s, vetëm Shqipëria fqinje ka një GDP të ulët për frymë dhe një nivel më të lartë të korrupsionit. Indeksi i Demokracisë së Njësisë së Inteligjencës së The Economist rendit Maqedoninë e Veriut si kulturën politike më të ulët të zhvilluar në Evropë. Rusia ka zhvilluar lojëra masive luftarake që ishin vetëm simulime të maskuara hollësisht të sulmeve ndaj anëtarëve të NATO-s, si Polonia dhe Shtetet e Balltikut.
Moska e ka parë zgjerimin e NATO-s në Evropën Lindore me dyshime që nga vitet 1990. Megjithatë, nuk ishte deri në vitet 2000, pasi ushtria dhe ekonomia e Rusisë u tërhoqën nga kaosi i epokës post-sovjetike, që Putin shpalli zgjerimin e NATO-s në lindje një “kërcënim të drejtpërdrejtë” dhe kundërshtoi hapur aleancën. Pushtimi i Rusisë në Gjeorgji në vitin 2008 – jo rastësisht, vitin kur NATO deklaroi një interes për pranimin përfundimtar të Gjeorgjisë në aleancë – ndaloi zgjerimin e bllokut në zonat e kontrolluara nga ish-Sovjetik në gjurmët e tij. Pushtimi i Putinit në Ukrainë në 2014 dhe aneksimi i mëpasshëm i Krimesë, megjithëse nuk ishte një sulm i drejtpërdrejtë ndaj një anëtari të NATO-s, demonstroi më tej pafuqinë perëndimore përballë agresionit rus. Më tej në veri, Rusia ka zhvilluar lojëra masive të luftës, për të cilët ekspertët ushtarakë thonë se ishin simulime të maskuara hollësisht nga sulmet ndaj anëtarëve të NATO-s, si Polonia dhe Shtetet e Balltikut.
Tani që Maqedonia e Veriut është anëtarësuar në NATO, Putin duket se po e shijon mundësinë e parë për të dëshmuar se aleanca është pak më shumë se një tigër letre.
Në vitin 2018, ambasadori i Rusisë në Maqedoninë e Veriut e shpalli vendin një “objektiv të ligjshëm” nëse do të rriteshin tensionet midis NATO-s dhe Rusisë. Por nuk kishte “nëse” për të: Edhe përpara se Maqedonia e Veriut të bëhet anëtare, Rusia tashmë kishte punuar me siguri për të kapërcyer tensionet në rajon. Moska ka furnizuar Serbinë fqinje me raketa anti-aeroplan S-400, ka lehtësuar një grusht shteti në Mal të Zi dhe u përpoq të destabilizojë Bosnjë dhe Hercegovinën duke shkaktuar tensione sektare. Dhe në vetë Maqedoninë e Veriut, Rusia ka financuar fabrika trollash që, përveç të tjerash, janë përdorur për të synuar fushatën presidenciale të Sh.B.A-së 2016 me dezinformata. Moska gjithashtu u përpoq të ndikojë në referendumin e Shtatorit 2018 të Maqedonisë së Veriut mbi anëtarësimin në NATO, po përdor ambasadën e saj dhe konsullatat atje si bazë për operacionet e mbledhjes së inteligjencës, dhe ka përhapur propagandën që detajon komplote të pretenduara perëndimore për të shkatërruar vendin.
Se Rusia do të kërcënonte anëtarët e NATO-s në Evropën Lindore nuk është asgjë e re, natyrisht. Rusia ka provuar prej kohësh të minojë vendet e Balltikut – Lituaninë, Letoninë dhe Estoninë, të cilat iu bashkuan NATO-s dhe Bashkimit Evropian, pasi fituan pavarësinë e tyre nga Bashkimi Sovjetik. Por sot, vendet e Balltikut janë integruar mirë në strukturat e aleancës dhe ekonominë evropiane dhe janë shtëpia e mijëra trupave të NATO-s. Ndërsa Balltikët janë bërë pjesë e frontit të blinduar mirë të NATO-s, Ballkani është besim i butë i tij. Qëndrimi i NATO-s në Maqedoninë e Veriut dhe rajon është shumë i kufizuar. Vendet e Ballkanit janë gjithashtu më të varfra, më të ndara etnike dhe më pak të integruara ekonomikisht me Evropën. Paqëndrueshmëria e tyre e mundshme dhe gjasat shumë më të ulëta për një reagim të fortë nga Perëndimi e bëjnë Maqedoninë e Veriut dhe fqinjët e saj synime të pjekura dhe të lehta për ndërhyrje ruse.
Ndërsa Balltikët janë bërë pjesë e frontit të blinduar mirë të NATO-s, Ballkani është besim i butë i tij.
Duke marrë një faqe nga libri i historisë, Putini me të drejtë supozon se shumica e vendimmarrësve në kryeqytetet e NATO-s do ta konsideronin Maqedoninë e Veriut një “vend të largët” të “njerëzve për të cilët ne nuk dimë asgjë”. Presidenti i SHBA Donald Trump, marrëdhënia e të cilit me Putin vazhdon të tërheqë vëmendjen, konfirmoi një dyshim të ngjashëm në lidhje me Malin e Zi fqinj, kur ai dukej të vinte në dyshim angazhimin e NATO-s për të mbrojtur kombin e Ballkanit gjatë një interviste të transmetuar në Fox News. Dhe ndërsa disa mund të kenë marrë si fyerje deklaratën e Trump, e vërteta është se ai flet për në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Sipas një sondazhi të shkurtit nga Qendra Kërkimore Pew, më pak se gjysma e popullsive të Francës, Spanjës, Turqisë dhe Greqisë kanë një qëndrim pozitiv për NATO-n. Duke penduar kritikët e aleancës, Presidenti Francez Emmanuel Macron vitin e kaluar deklaroi se NATO kishte “vdekje në tru”. Qytetarët e vetëm tre vendeve evropiane – Britania, Hollanda dhe Lituania – thonë se vendi i tyre duhet të përgjigjet me forcë ushtarake nëse Rusia do të sulmonte një anëtar të NATO-s në Evropën Lindore.
Nuk është për t’u habitur se qëndrimi i NATO-s ndaj anëtarit të tij të ri mbetet i paqartë. Megjithëse NATO e zgjeroi përkufizimin e angazhimit të saj të përbashkët të mbrojtjes – neni 5 i statutit të aleancës – për të përfshirë sulmet në internet në vitin 2014, ajo nuk ka arritur të sqarojë saktësisht se çfarë do të thotë. Kur u pyetën se çfarë niveli i sulmit kibernetik ndaj një prej anëtarëve të tij do të shkaktonte një përgjigje, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Jens Stoltenberg tha vetëm: “Ne do të shohim”. Deklarata e Brukselit për vitin 2018 riafirmoi qëllimin e NATO-s për të mbrojtur shtetet anëtare nga sulmet jo-konvencionale – por vetëm me zemërm pohoi se në “raste të luftës hibride, Këshilli mund të vendosë të thirret në nenin 5.” Këto fjalë gishtash perëndimore do të jenë shënuar siç duhet në Kremlin.
Këto fjalë gishtash perëndimore do të jenë shënuar siç duhet në Kremlin.
Lloji i ndërhyrjes së Rusisë është specializuar në përfshirjen e ndërhyrjeve zgjedhore, përflakjen e tensioneve etnike dhe provokimin e një konflikti të dhunshëm. Këto tre mundësi reale mund të shkaktojnë një përgjigje të NATO-s sipas Nenit 5. Çështja më e ngutshme është sigurimi i zgjedhjeve të ardhshme të Maqedonisë së Veriut, të shtyera deri në njoftimin e mëtejshëm për shkak të pandemisë COVID-19. Sondazhet e fundit treguan VMRO-DPMNE, një parti nacionaliste pro-ruse, është në një garë të nxehtë me Social-Demokratët (LSDM) Pro-Perëndimorë. Ndërhyrja ruse në procesin zgjedhor ose në rezultatin jo vetëm që kërcënon sovranitetin e Maqedonisë, por nëse rezulton e suksesshme, mund të prodhojë një qeveri që drejton Maqedoninë e Veriut drejt Moskës.
Rusia gjithashtu mund të përpiqet të bëjë presion dhe destabilizimin e Maqedonisë së Veriut në mënyra të tjera, duke përfshirë edhe mundësinë përmes klientit rajonal të Moskës, Serbinë. Propaganda ruse që synonte Maqedoninë e Veriut përfshin teori konspirative për pakicën shqiptare të konsiderueshme të vendit që supozohet se bashkëpunon me NATO-n dhe Shqipërinë për ta futur Maqedoninë e Veriut në një “Shqipëri më të madhe” mes një gjakderdhjeje të madhe. Siç e di çdo student i historisë së Ballkanit, një retorikë e tillë ka çuar në dhunë etnike në rajon më parë. Përndryshe, Rusia mund të shkaktojë konflikte marramendëse në Serbi, rajoni i paqëndrueshëm i Preshevës i të cilit kufizohet drejtpërdrejt me Maqedoninë Veriore, ose mosmarrëveshja e pazgjidhur e Kosovës. Secili konflikt mund të derdhet lehtësisht në Maqedoninë e Veriut.
Hapat e ardhshëm të NATO-s për të siguruar anëtarin e saj të ri mund të përfshijnë përshtatjen e taktikave të suksesshme të përdorura kur Mali i Zi u bashkua me aleancën në vitin 2017. Një cyberteam i sponsorizuar nga NATO i dha qeverisë Malazeze mbështetje teknike për të mësuar të identifikonte dhe të luftonte luftën hibride. NATO ngriti vetëdijen për përfitimet e anëtarësimit në NATO duke punuar me zyrtarë, shoqërinë civile, qeveritë lokale dhe organizatat e mediave. Ajo gjithashtu ka punuar për të përmirësuar qeverisjen në sektorin e mbrojtjes të Malit të Zi. Në mënyrë të ngjashme, Bashkimi Evropian, i cili sapo hapi bisedimet e pranimit me Maqedoninë e Veriut, mund të lëvizë shpejt për të sinjalizuar para botës se kombet e Ballkanit janë një pjesë integrale e Evropës.
Sidoqoftë, më gjerësisht, NATO-s i duhet një mekanizëm për t’iu përgjigjur agresionit rus në rast se anëtarët e aleancës nuk mund të bien dakord unanimisht për ta bërë këtë. Neni 5 kërkon unanimitet përpara se të thirret në mbrojtje kolektive, por anëtarët e NATO-s ndryshojnë në qëndrimet e tyre ndaj Rusisë. Një zgjidhje do të ishte formimi, si një hap prapa në rast nevoje, një koalicion i vullnetit që përfshin anëtarët e NATO-s me aftësi të besueshme mbrojtëse që janë të gatshëm të përballen me Rusinë dhe të përgatisin një përgjigje kolektive për çdo sulm.
Neni 5 kërkon unanimitet përpara se të thirret në mbrojtje kolektive, por anëtarët e NATO-s ndryshojnë në qëndrimet e tyre ndaj Rusisë.
Megjithë epërsinë e përgjithshme ushtarake të NATO-s, ajo ka një dorë të dobët në Ballkan dhe Rusia vazhdon ta tejkalojë atë atje. NATO duhet të sinjalizojë shpejt që mbetet e qëndrueshme dhe, pasi të vendosë ta pranojë, se Maqedonia e Veriut është një anëtar integrues i aleancës. Nëse NATO dështon në mbështetjen e saj për anëtarët e rinj si Maqedonia e Veriut, shanset janë të mëdha që ajo do të përballet me agresionin rus – hibrid ose konvencional – që thjesht mund të nënkuptojë fundin e NATO-s si një aleancë e besueshme.
Ivana Stradner është bashkëpunëtore në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve.
Max Frost është një bashkëpunëtor i lartë kërkimesh në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve.
Përktheu: KDP