Realitetet e politikës botërore sot tregojnë se, nëse dëshiron të shmangë një luftë botërore, Perëndimi, i udhëhequr nga Amerika, do të duhet të marrë rolin e balancuesit.
Shkruan: Denko Maleski
Nuk kaloi shumë kohë pas rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989 dhe fitores së Amerikës në Luftën e Ftohtë, kur mendimtarët liberalë amerikanë shpallën “fundin e epokës amerikane”. Dhe ndërsa neokonservatorët po bënin tashmë plane për të përjetësuar atë pushtet, liberalët paralajmëruan për rrezikun e dominimit absolut të Amerikës në politikën botërore. Le të mos ketë keqkuptime: si liberalët ashtu edhe neokonservatorët u gëzuan për faktin që Amerika dhe vlerat e lirisë dhe demokracisë pas fuqisë së saj triumfuan në luftën e ftohtë me BRSS. Mosmarrëveshjet kishin të bënin me atë se si të përdoret kjo fuqi kolosale në marrëdhëniet ndërkombëtare. Liberalët besonin se në një moment të tillë unipolar nevojitet vetëkontrolli nga Amerika dhe planet për të ndërtuar një strukturë botërore multipolare. Neokonservatorët e administratës së Xhorxh Bushit, nga ana tjetër, dolën me një dokument në vitin 1991 që kërkonte të kundërtën: që Amerika të punonte në mënyrë aktive për të parandaluar një fuqi të madhe që mund të kërcënonte pozitën e saj të parësisë.
Pra, kundër dëshirës së neokonservatorit për të përjetësuar fuqinë e padiskutueshme të Amerikës, mendimi shkencor liberal ka argumentuar në favor të një bote me qendra të shumta pushteti në të cilat Amerika do të luante rolin e rëndësishëm të balancuesit. Në këtë mënyrë, ata besonin, do të shmangte ndërhyrjen e drejtpërdrejtë të fuqisë së madhe në gjithçka që ndodh në botë, një politikë jashtëzakonisht e shtrenjtë dhe e rrezikshme, sepse kërkon “gjak dhe thesar” amerikan dhe rrit rrezikun e konfrontimit me fuqitë e tjera bërthamore në botë. Sot po bëhet më e qartë se liberalët kishin të drejtë dhe se epokës së botës unipolare të viteve 1990 po i vjen fundi, me pak shanse për rikthimin e saj. Pozicioni i privilegjuar në të cilin Amerika u gjend si fituese në Luftën e Ftohtë kundër Bashkimit Sovjetik po sfidohet nga shtetet autokratike si Rusia dhe Kina, dhe ato po bëjnë aleanca. Në atë rezistencë ndaj Perëndimit, Rusia nuk e përjashton idenë e çmendur: përdorimin e armëve bërthamore.
Por përpara agresionit rus kundër Ukrainës, i cili prodhoi një unitet të paprecedentë të shteteve demokratike, disa nga aleatët kryesorë të Amerikës, si Franca dhe Gjermania, për shembull, kishin një qëndrim të ngjashëm në qarqet politike. Ata, për të përsëritur, mirëpritën primatin e Amerikës në politikën botërore, ranë dakord se një pozicion i tillë i Amerikës ishte një garanci për të ardhmen e lirisë dhe demokracisë në botë, por kundërshtuan mënyrën se si filloi të ruhej ai primat, duke mos e miratuar pushtimin e Irakut. Nga erdhën këto ide të tyre? Meqenëse studiuesit e politikës ndërkombëtare e dinë se çdo epokë shënohet nga dominimi i një shteti në majë të piramidës së pushtetit të politikës botërore: në shekullin e gjashtëmbëdhjetë ishte Spanja, në të tetëmbëdhjetin ishte Anglia, dhe Amerika në të njëzetin. Rivalja e Amerikës për vendin e parë sot është Kina, potencialisht hegjemoni i ardhshëm botëror. Përveç kësaj, ata e dinë gjithashtu se përpjekjet e një shteti për të imponuar vullnetin e tij mbi të gjithë të tjerët kanë dështuar gjithmonë dhe se përpjekjet e tilla përfunduan me humbjen e pushtuesit. Ata gjithashtu e dinë se balanca e fuqisë është mjeti që mund të ruajë paqen, edhe pse jo gjithmonë.
Gjegjësisht, dukuria e quajtur “balanca e fuqisë” është pjesë përbërëse e betejës së përjetshme për pushtet në shoqërinë ndërkombëtare të shteteve. Diku nga shekulli i shtatëmbëdhjetë deri në mesin e shekullit të njëzetë, ai ekuilibër u ruajt midis disa qendrave të pushtetit (Anglia, Rusia, Austro-Hungaria, Franca, Gjermania), fuqi të mëdha që krijuan koalicione të ndryshme për të neutralizuar fuqinë e vendit dominues ose të një grupi shtetesh. Pas Luftës së Dytë Botërore, u shfaq një ekuilibër bipolar i fuqisë, në të cilin shtetet dominuese ishin SHBA-të dhe BRSS. Ky ekuilibër u ruajt gjithashtu gjatë rënies së Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, kur, pa një konflikt ushtarak, një fuqi dha dorëheqjen nga pozita e mëparshme e pushtetit. Madje mund të thuhet se dorëheqja është kryer në një proces bashkëpunimi të ndërsjellë. Megjithatë, kolapsi i Bllokut Lindor ka prishur seriozisht konfigurimin e fuqisë botërore. Tërheqja e fuqisë së Rusisë brenda kufijve të saj la pas një vakum që u mbush shpejt nga fuqia dhe vlerat e Amerikës dhe Perëndimit.
Duke qenë se balanca e fuqisë gjenerohet nga struktura anarkike e shoqërisë ndërkombëtare (është një çështje anarkie relative sepse nuk ka qeveri botërore), është një tendencë automatike, një lloj ligji i fizikës politike. Domethënë, sistemi mbahet përmes një tendence vetë-neutralizuese të pushtetit, kështu që presioni në njërën anë prodhon një kundërpresion nga ana tjetër, duke krijuar një proces në të cilin një forcë anulon një forcë tjetër. Disa e shohin balancën e fuqive si një proces në realizimin e të cilit faktori njerëzor luan një rol të rëndësishëm. Sipas Winston Churchill, për katërqind vjet politika e jashtme e Anglisë ka qenë të kundërshtojë fuqinë më të fortë, në mënyrë më agresive, më dominuese në kontinent, duke u bashkuar me shtetet më të dobëta për të rivendosur ekuilibrin. Autorët që e shohin ekuilibrin e pushtetit si një veprimtari të shtetarëve, si një grupim të ndërgjegjshëm të interesave shtetërore, besojnë se ekuilibri i forcave dhe jo dominimi i drejtpërdrejtë, është diçka që dëshirohet dhe ruhet në mënyrë aktive. Henry Kissinger është një avokat i këtij koncepti dhe kur ishte Sekretar i Shtetit i Shteteve të Bashkuara, ai e zbatoi atë në realitet. Përkatësisht, i udhëhequr nga konstatimi se bota bipolare nuk lë shumë hapësirë për balancim dhe mund të rezultojë në një përplasje të drejtpërdrejtë mes dy fuqive bërthamore, ai e futi Kinën në politikën ndërkombëtare me të drejtën e vetos në OKB.
Sot, “ligji i fizikës politike” është përsëri në punë: Rusia kundërshton zgjerimin e NATO-s, Amerika dhe BE-ja kundërshtojnë agresionin rus kundër Ukrainës, ndërsa Kina bën aleancë me Rusinë në rezistencë ndaj fuqisë amerikane. Presidenti i SHBA Joe Biden formuloi saktë përgjigjen e vendit të tij dhe të aleancës perëndimore ndaj luftës së Rusisë kundër Ukrainës. Agresioni i një fuqie të madhe kundër një fqinji më të vogël me qëllim të pushtimit të territoreve thjesht nuk mund të mbetet pa përgjigje, diçka që Hitleri bëri duke shkaktuar Luftën e Dytë Botërore. Prandaj edhe u krijua fronti i bashkuar perëndimor kundër agresorit. Nga ana tjetër, administrata Biden është e kujdesshme që Amerika të mos hyjë në një luftë të drejtpërdrejtë me Rusinë, duke shkaktuar një katastrofë të re botërore.
Realitetet e politikës botërore sot tregojnë se, nëse dëshiron të shmangë një luftë botërore, Perëndimi, i udhëhequr nga Amerika, do të duhet të marrë rolin e balancuesit. Nuk duhet të nënkuptojë izolacionizëm, tërheqje të fuqisë amerikane brenda kufijve të Shteteve të Bashkuara dhe mungesë shqetësimi për rendin botëror. Pse? Sepse vakuumi nuk do të mbetet bosh për shumë kohë dhe do të mbushet me fuqinë dhe ndikimin e fuqive të tjera të mëdha. Në rastin e Kinës dhe Rusisë, autokraci që nuk ndajnë vlerat tona të lirisë dhe demokracisë. Kështu, këto ditë, pa asnjë fjalë dënimi për agresionin rus kundër Ukrainës, Xi Jinping deklaroi se Kina është “e gatshme që bashkë me Rusinë të ruaj rendin botëror që mbështetet në të drejtën ndërkombëtare”(!?).