Zjarri i shpejtë i nacionalizmit në vend dhe rezistenca ndaj presioneve nga Uashingtoni dhe Brukseli, që sjell duartrokitje nga votuesit, është e pranishme edhe në Maqedoni.
Shkruan: Denko Maleski
Patriotizmi është një ndjenjë dashurie, lidhjeje, përkushtimi ndaj atdheut. Kur shkon shumë larg, është nacionalizëm. Kështu do të dalloni njerëzit e moderuar nga ekstremistët në jetë dhe politikë.
Kundërshtarët e Marrëveshjes së Prespës me Greqinë dhe Marrëveshjes së Fqinjësisë së Mirë me Bullgarinë nuk i grisin më fjalët në dashurinë e tyre fanatike për kombin maqedonas. Së fundmi njëri prej tyre ka kërkuar që datat e nënshkrimit të tyre të shpallen fillimi i holokaustit kundër maqedonasve. Një tjetër, ndërkohë, duke saktësuar fajin, do të shkruajë se është Uashingtoni që po punon për mbylljen e “çështjes maqedonase” duke fshirë maqedonasit. Çka është tepër, tepër është. Por jo për ta: ekstremizmi i tyre u jep nacionalistëve të drejtën t’i quajnë të tjerët tradhtarë. Njerëzit e ndershëm dhe të moderuar nuk do ta thoshin kurrë këtë për të tjerët.
Kombet kanë një kujtesë kolektive të bazuar në mite dhe fakte. Dhimbjet e lindjes së shtetit modern maqedonas ndikuan në psikikën e plagosur të maqedonasve. Domethënë, trauma jonë kolektive është rezultat i faktit se Maqedonia gjatë luftërave ballkanike u nda nga fqinjët tanë dhe nga miti se është vetëm atdheu ynë, brenda kufijve të saj etnikë. Prej këtu rrjedh edhe ndjeshmëria e maqedonasit ndaj tezës se edhe sot të gjithë janë kundër nesh. Problemet bashkëkohore me Greqinë dhe Bullgarinë vetëm sa kanë shtuar imazhin e vuajtur që kemi për veten tonë dhe që kalojmë nga një brez në tjetrin. Është një version i së njëjtës memorie kolektive që ndezi aq lehtë zjarrin e luftërave ndërkombëtare në Jugosllavi në fillim të viteve nëntëdhjetë.
Nga kjo shtëpi na kanë borxh dy koka, nga ajo tre, gjyshi i tregon nipit të tij të lindur pas luftës në një shëtitje nëpër fshatin e Bosnjës, duke folur për tmerret e masakrave ndëretnike të së kaluarës. Politika e “Vëllazërisë dhe bashkimit” si paqe e mandatuar për gati gjysmë shekulli, u shemb në kushtet e lirisë dhe demokracisë.
Kujtesa kolektive e vuajtjeve dhe e dhimbjes së plagëve historike manipulohet shumë lehtë në politikë. Por kur zgjohet ajo memorie kolektive, bëhet tmerrësisht e vështirë të bësh politikë dhe diplomaci moderne të një vendi. Këtë e di nga përvoja. Kur shikoj prapa në kohë e kuptoj më mirë se çfarë ka ndodhur. Në dy vitet pas rënies së federatës, presidenti Gligorov i mbajti fantazmat e së kaluarës në shishe. Deri në pranimin e Maqedonisë në OKB, ne kishim një diplomaci moderne që fliste gjuhën e kuptuar nga të gjithë në bashkësinë ndërkombëtare.
– A Aleksandri i Madh?, pyetën bashkëbiseduesit. Hera e fundit që e pashë duke ecur me ta në Selanik ishte përgjigja ime për një televizion. Ne jemi sllavë, i thotë Gligorov një grupi gazetarësh në një aeroport botëror dhe erdhëm në Ballkan në shekullin e pestë dhe të gjashtë. Papritur ndihem shumë i vjetër, kemi ardhur në shekullin e gjashtë, i them presidentit pyetur dhe me të qeshur, duke u larguar nga gazetarët. Ishte një kohë kur kujtesa kolektive e kombit të vuajtur nuk kishte depërtuar ende në politikën e jashtme që ishte në domenin e presidentit dhe ministrit të punëve të jashtme. Një politikë e jashtme autentike e krijuar në parlament do të kishte pasqyruar traumat tona historike, kujtesën tonë kolektive dhe do të na kishte çuar atje ku ishin kombet e tjera të Jugosllavisë – në luftë në shtëpi dhe në konflikt me Uashingtonin dhe Brukselin.
Është e vështirë të bësh politikë moderne, veçanërisht politikë të jashtme moderne, kur memoria kolektive e historisë abuzohet për të fituar zgjedhjet. Por është edhe më e vështirë të qëndrosh në pushtet pa atë kujtesë kolektive të përkthyer në politikë. Zjarri i shpejtë i nacionalizmit në vend dhe rezistenca ndaj presioneve nga Uashingtoni dhe Brukseli, që sjell duartrokitje nga votuesit, është e pranishme edhe në Maqedoni. Gligorov nuk gënjeu për ta marrë për shkak se e dinte se çfarë fature do të paguanin njerëzit. Por kur u arrit qëllimi i pranimit të vendit në OKB, në kushtet e pluralizmit, presidenti e dinte se nuk mund ta mbante më të mbyllur shishen me fantazmat e së shkuarës, nëse ai dhe partia e tij donin të qëndronin në pushtet. Jemi bërë një shtet normal ballkanik në marrëdhëniet ndërkombëtare, i cili filloi të tërhiqte valixhet e rënda të mbushura me kujtesën kolektive të popullit të padrejtë maqedonas në negociatat diplomatike me demokracitë perëndimore. Për shkak se askush në Evropë dhe Amerikë nuk ka kohë për debate të tilla, ne ishim të mbërthyer për 25 vjet me Greqinë dhe tani jemi të bllokuar me Bullgarinë për një kohë të pacaktuar.