Por, çka nëse mund të tundim një shkop magjik dhe të heqim të gjitha plastikat nga jeta jonë? Për hir të planetit, do të ishte një perspektivë joshëse – por ne do të zbulonim shpejt se sa larg ka depërtuar plastika në çdo aspekt të ekzistencës sonë. A është e mundur jeta siç e njohim ne pa plastikë?
Përgatiti: Agon Neziri
Nga 8,300 milionë ton plastikë të virgjër të prodhuar deri në fund të 2015, 6,300 milionë ton janë hedhur poshtë. Pjesa më e madhe e atyre mbetjeve plastike janë ende me ne, të groposura në deponi ose duke ndotur mjedisin. Mikroplastikët janë gjetur në akullin e detit Antarktik, në zorrët e kafshëve që jetojnë në llogoret më të thella të oqeanit dhe në ujin e pijshëm në mbarë botën. Në fakt, mbetjet plastike tani janë kaq të përhapura sa studiuesit kanë sugjeruar se mund të përdoren si një tregues gjeologjik i Antropocenit.
Por, çka nëse mund të tundim një shkop magjik dhe të heqim të gjitha plastikat nga jeta jonë? Për hir të planetit, do të ishte një perspektivë joshëse – por ne do të zbulonim shpejt se sa larg ka depërtuar plastika në çdo aspekt të ekzistencës sonë. A është e mundur jeta siç e njohim ne pa plastikë?
Njerëzit kanë përdorur materiale të ngjashme me plastikën, të tilla si shellac – i bërë nga një rrëshirë e sekretuar nga insektet lac – për mijëra vjet. Por plastika siç i njohim ne sot është një shpikje e shekullit të 20-të: Bakeliti, plastika e parë e bërë nga lëndë djegëse fosile, u shpik në vitin 1907. Vetëm pas Luftës së Dytë Botërore, prodhimi i plastikës sintetike për përdorim jashtë ushtrisë filloi me të vërtetë. Që atëherë, prodhimi i plastikës është rritur pothuajse çdo vit, nga dy milionë tonë në vitin 1950 në 380 milionë tonë në vitin 2015. Nëse vazhdon me këtë ritëm, plastika mund të zë 20 përqind të prodhimit të naftës deri në vitin 2050.
E gjithë kjo do të thotë se një botë krejtësisht pa plastikë është joreale. Por, të imagjinojmë se si do të ndryshonte jeta jonë nëse papritur humbim aksesin në plastikë, mund të na ndihmojë të kuptojmë se si të krijojmë një marrëdhënie të re, më të qëndrueshme me të.
Në spitale, humbja e plastikës do të ishte shkatërruese. “Imagjinoni të përpiqeni të drejtoni një njësi dialize pa plastikë,” thotë Sharon George, pedagoge e lartë në qëndrueshmërinë mjedisore dhe teknologjinë e gjelbër në Universitetin Keele në MB.
Të jetosh pa plastikë do të kërkonte gjithashtu një ndryshim në mënyrën se si vishemi. Në vitin 2018, 62% e fibrave tekstile të prodhuara në mbarë botën ishin sintetike, të bëra nga petrokimikatet. Ndërsa pambuku dhe fibra të tjera natyrore si kërpi do të ishin zëvendësues të mirë për disa nga veshjet tona, rritja e prodhimit për të përmbushur kërkesën aktuale do të kishte një kosto. Pambuku tashmë rritet në 2.5% të tokës së punueshme në mbarë botën, por kultura përbën 16% të përdorimit të insekticideve, duke rrezikuar shëndetin e fermerëve dhe duke ndotur furnizimet me ujë. Pa plastikë, do të na duhet të heqim dorë nga moda e shpejtë në favor të artikujve më të qëndrueshëm që mund t’i veshim vazhdimisht.
Studiuesit tani mendojnë se shumica e plastikës që lundron në oqean përfundimisht do të lahen ose do të varrosen përgjatë brigjeve tona. Për momentin, disa nga ato plastikë të vijës bregdetare hiqen me kurthe plehrash dhe pastrim plazhi të modës së vjetër. Mbajtja e kësaj heqjeje do të bënte një ndryshim për gjallesat detare. “Do të kishit më pak gjallesa që laheshin në plazh me plastikë në bark dhe më pak ngatërrim”, thotë Rochman. “Shumë nga ato që gëlltiten nga kafshët nuk janë gjërat që janë në thellësi të detit, janë gjërat bregdetare.”
Heqja e pjesëve më të mëdha të mbetjeve plastike do të ndalonte gjithashtu ndarjen e tyre në mikroplastikë. Shumica e mikroplastikëve të gjetur larg vijave bregdetare janë të viteve 1990 ose më herët, duke sugjeruar se pjesëve më të mëdha duhen dekada për t’u zhbërë. Kjo do të thotë nëse ne thjesht ndalojmë së shtuari ndotje të re plastike në oqeane nesër, mikroplastika do të vazhdojë të rritet gjatë dekadave të ardhshme – por duke hequr gjithashtu mbeturinat ekzistuese, ne mund ta ndalojmë atë rritje. “Ndoshta arrijmë në një kohë kur çdo gjallesë që nxjerrim nga uji nuk ka mikroplastikë në të”, thotë Rochman.