Regjistrimi i popullsisë ka shkaktuar reagime te etnia turke në Maqedoninë e Veriut. Lideri i partisë TDP (Partia Demokratike e Turqve), Bejxhan Iljaz, në një intervistë për KDP thotë se numrat dhe përqindjet e dala nga procesi i regjistrimit nuk janë reale.
“Partia Demokratike e Turqve dhe Trupi Koordinues Kombëtar për Regjistrimin e Popullit Turk në Maqedoninë e Veriut mbajnë qëndrimin se shifrat dhe përqindjet e publikuara për turqit në regjistrim janë joreale dhe për këtë arsye ne nuk i njohim dhe pranojmë rezultatet”, nënvizon Iljaz.
Ai thotë se janë joreale numrat që tregojnë rritjen e numrit të turqve etnik nga viti 2002-2021, ndërkohë që rezultati i regjistrimit bie ndesh me shifrat e publikuara më parë nga Enti Shtetëror i Statistikës.
Iljaz, partia e të cilit është pjesë e koalicionit qeverisës, flet edhe për iniciativën e parashtruar në Parlament për reformimin e Kodit Zgjedhor, ku propozohet që vendi të jetë një njësi zgjedhore.
Lideri i TDP-së përgjigjet edhe në pyetjet për rolin e Turqisë në Maqedoninë e Veriut dhe ndikimin e saj në rajon.
Intervistoi: Xhelal Neziri
KDP: Në regjistrimin e fundit dolën përqindje që shkaktuan dilema dhe debate në opinionin publik. Numri i turqve ngelet përafërsisht i njëjtë. Cili është vlerësimi Juaj?
BEJXHAN ILJAZ: Rezultatet e publikuara të censusit të vitit 2021, fatkeqësisht vërtetuan edhe një herë se si vend nuk kemi kapacitete për të kryer një operacion statistikor demokratik dhe real. Pas analizave fillestare u dëshmua se rezultatet janë larg së vërtetës dhe fatkeqësisht pas të gjitha thirrjeve për regjistrim të vërtetë janë jashtëzakonisht të politizuara. Që nga fillimi i miratimit të ligjit për regjistrimin, ne kemi vënë në dukje dobësitë e mundshme të ligjit dhe procesit, dhe e njëjta gjë është dëshmuar edhe gjatë zbatimit të regjistrimit. Në fillim të regjistrimit, të gjitha institucionet relevante të turqve në vend formuan Trupin Koordinues Nacional për regjistrimin e popullit turk në Maqedoninë e Veriut.
Partia Demokratike e Turqve dhe Trupi Koordinues Kombëtar për Regjistrimin e Popullit Turk në Maqedoninë e Veriut thanë se shifrat dhe përqindjet e publikuara për turqit në regjistrim janë joreale dhe për këtë arsye ne nuk i njohim dhe pranojmë rezultatet.
Theksojmë se shifra për rritjen e totalit të popullsisë turke në vend është vetëm 5.484 persona për një periudhë 19-vjeçare, që do të thotë një refuzim i të gjitha statistikave, bazuar në numrin e lindjeve dhe vdekjeve në periudhën 2010-2020. , rritja në këtë periudhë është gjithsej 4.307 persona (të lindur: 9.564, të vdekur: 5.257). Bazuar në këto të dhëna, diferenca në mes të numrit të lindjeve dhe vdekjeve në periudhën ndërmjet viteve 2002 dhe 2009 është vetëm 1.177 persona. Pra, sipas Entit Shtetëror të Statistikave, në periudhën 2002-2009 është një rritje e popullsisë turke për vetëm 1.177 persona.
Kjo nuk ka asnjë lidhje me realitetin, as për së afërmi e as për së largu.
Veç kësaj, fakti që përkatësia etnike e 132.260 personave nuk është bërë e ditur e bën të dyshimtë gjithë këtë proces. Enti Shtetëror i Statistikave duhet t’i zbulojë menjëherë dhe sa më shpejt të dhënat për këta persona. Gjithashtu, është e nevojshme të zbulohet se në cilat komuna në vendin tonë banojnë gjithsej 12.482 bashkatdhetarë që jetojnë jashtë vendit. Nëse të dhënat e qarta dhe zyrtare nuk i sqarojnë dyshimet për procesin e regjistrimit, ky aktivitet nuk do të jetë gjë tjetër veçse një operacion politik.
Trupi Koordinues Kombëtar dhe Partia Demokratike e Turqisë deklaruan se gjatë procesit kemi shprehur vazhdimisht pakënaqësi për metodologjinë, mangësitë në regjistrim, numrin e pamjaftueshëm të regjistruesve dhe instruktorëve turq, ndërprerjet dhe mosfunksionimin e aplikimit të regjistrimit në vend dhe jashtë vendit, problemet me përkthimin dhe mangësitë në softuer, informimi i pamjaftueshëm i popullatës për regjistrimin, presionet dhe manipulimet në terren dhe fakti që nuk numërohen shumë shtetas të etnisë turke.
Kujtojmë se për problemet, lëshimet dhe vërejtjet janë njoftuar të gjitha institucionet kompetente, organet dhe misionet e misioneve të huaja në vend, kërkesat janë neglizhuar dhe injoruar dhe se kjo qasje e institucioneve kompetente ka lënë në hije të gjithë procesin e regjistrimit.
Analizat e numrave vazhdojnë pasi ende nuk kemi rezultate të plota sipas komunave, por jemi të bindur se palogjikshmëritë do të vazhdojnë dhe në fund do të kërkojmë përgjegjësi nga të gjithë kompetentët dhe institucionet.
KDP: Kohë më parë keni parashtruar propozimin për ndryshimin e Kodit Zgjedhor, ku parashihni që Maqedonia e Veriut të transformohet nga 6 në 1 njësi zgjedhore. Pse një propozim i tillë?
BEJXHAN ILJAZ: Është evidente se në dekadën e fundit sistemi politik në vend ka kaluar nga një sistem shumëpartiak në një sistem bipolar, në të cilin dy opsione kryesore politike ndajnë pushtetin. Një nga mënyrat më pak të dhimbshme të kthimit në pluralizëm politik është ajo që kërkon rishikimin e dispozitave të Kodit Zgjedhor, për të përshtatur zgjidhjen sipas së cilës i gjithë territori shtetëror do të jetë një njësi zgjedhore, pa prag zgjedhor, në mënyrë që t’u mundësohet opsioneve politike më të vogla dhe të pakicave të ushtrojnë të drejtën e tyre për përfaqësim.
Këto ditë, si nëpër media ashtu edhe në rrjete sociale, janë më të shpeshta deklaratat, komentet, njoftimet partiake etj., të cilat janë në drejtim të ndryshimeve në Kodin Zgjedhor dhe që mbi të gjitha i referohen ndryshimeve në modelin zgjedhor. Duke pasur parasysh faktin se është e zakonshme dhe e dëshirueshme që ndryshimet në Kodin Zgjedhor të bëhen me konsensus të plotë të partive politike, në emër të Partisë Demokratike të Turqve të Maqedonisë (TDP) kërkojmë nga partitë politike që të angazhohen plotësisht për shqyrtimin e propozimit të disa deputetëve për një “model proporcional”, ku territori i Republikës së Maqedonisë së Veriut do të ishte “një zonë zgjedhore”, pa prag zgjedhor.
Kujtojmë se është koha e fundit që partitë më të mëdha politike të dalin nga “kufizimet e interesave të tyre të ngushta partiake” dhe të pranojnë një model elektoral që do t’u mundësojë subjekteve më të vogla politike të vlerësojnë çdo votë të votuesve, gjë që do të reflektojë vullnetin e qytetarëve në Kuvendin e RMV.
Të gjitha zgjidhjet e tjera, gjoja të mira, janë thjesht “lojëra perfide” për të refuzuar iniciativën e grupit të deputetëve dhe në të njëjtën kohë për të lënë përshtypjen e drejtësisë dhe demokracisë. Është shumë më “e ndershme” të thuash hapur dhe qartë arsyet pse nuk pranohet nisma e grupit të deputetëve, sesa të ngatërrosh opinionin me zgjidhje sipërfaqësore politike.
KDP: Duket se partive të mëdha u përshtatet më mirë modeli aktual me gjashtë njësi zgjedhore. Apo, ndryshe thënë, nuk e preferojnë modelin me një njësi. Çka nëse nuk kalon ky propozim?
BEJXHAN ILJAZ: Mospranimi i ndryshimit të pragut zgjedhor, apo pranimi i pjesshëm, do të tregojë demokracinë e papjekur dhe perceptimin e pluralizmit. Një konsensus i gjerë është më se i nevojshëm por kjo nuk do të thotë se nuk duhet të ketë ndryshime. Partia Demokratike e Turqve ka vite që kërkon ndryshime në Kodin zgjedhor dhe nëse ndryshimet e propozuara nuk pranohen, ndoshta do të përdorim të gjitha të drejtat tona demokratike për të dëshmuar se jemi të arsyeshëm dhe racional në kërkesat tona.
KDP: A mund të bjerë qeveria nëse nuk pranohet?
BEJXHAN ILJAZ: Si pjesë e shumicës në Kuvend, ka një numër të mjaftueshëm deputetësh që mund ta bëjnë këtë një realitet. Por, shantazhi nuk duhet të jetë kurrë pikënisje për harmonizimin e mbështetjes për një ndryshim të tillë të Kodit Zgjedhor.
KDP: Cilat janë planet e TDP-së për zgjedhjet e ardhshme? Do të shkoni vet apo në koalicion me ndonjë parti më të madhe?
BEJXHAN ILJAZ: Handikapi i turqve dhe i partisë sonë është se turqit jetojnë kudo në vend, por me kapacitetin e votave garantojmë vetëm një deputet në njësinë zgjedhore numër 6. Në njësinë 5 dhe 4 kemi shanse reale për të fituar mandate. Nëse do të arrihet deri te ndryshimi i Kodit Zgjedhor konform propozimit tonë, atëherë do të shkojmë të vetëm si parti politike. Po mendojmë të bëjmë thirrje për një dalje të përbashkët të të gjitha partive politike turke për të valorizuar votën turke.
KDP: Në gati të gjitha anketat Turqia rezulton të perceptohet si vendi më miqësor për qytetarët e Maqedonisë së Veriut, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike apo religjioze. Si e komentoni këtë?
BEJXHAN ILJAZ: Republika e Turqisë është vendi i dytë që ka njohur pavarësinë, integritetin territorial dhe sovranitetin e vendit më 6 mars 1992. Marrëdhëniet diplomatike u vendosën me emrin kushtetues më 26 gusht 1992.
Marrëdhëniet ndërmjet Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Republikës së Turqisë janë në nivel të lartë, bazuar në Strategjinë për Forcimin e Marrëdhënieve Bilaterale, të nënshkruar në vitin 2008. Marrëdhëniet dypalëshe karakterizohen nga miqësia e fortë tradicionale, mirëkuptimi i ndërsjellë, toleranca dhe bashkëpunimi aktiv.
Janë mbajtur takime të rregullta mes dy vendeve në të gjitha nivelet dhe bashkëpunim i shkëlqyer në nivel rajonal dhe shumëpalësh. Ekziston një përfundim i përbashkët se mbajtja e komunikimit intensiv në nivel të lartë, kontribuon fuqishëm në përmirësimin e marrëdhënieve të përgjithshme. Ekziston mbështetje e hapur reciproke për proceset integruese evropiane dhe marrëveshjet mbulojnë pothuajse të gjitha fushat me interes të përbashkët.
Si deputet dhe kryetar i Grupit Parlamentar për Bashkëpunim me Parlamentin e Turqisë, vlerësoj angazhimin e vendit tim dhe besoj se marrëdhëniet e shkëlqyera ndërshtetërore duhet të vazhdojnë. Republika e Turqisë është një mike e sinqertë e shteteve dhe popujve të Ballkanit dhe do të vazhdojë të jetë e tillë.
KDP: Turqia ka një prani dhe ndikim të konsiderueshëm në vend, por edhe në Ballkanin Perëndimor. Si e vlerësoni këtë rol të Ankarasë?
BEJXHAN ILJAZ: Turqia ka marrëdhënie të ngushta me vendet e Ballkanit, bazuar në historinë tonë të përbashkët. Për shekuj turqit jetuan së bashku, krah për krah me njerëzit e rajonit. Sot jemi të lidhur me komunitetet në shumë vende të Ballkanit.
Turqia udhëhiqet nga disa parime bazë, qëllimi kryesor i të cilave është arritja e integrimit euroatlantik të të gjithë rajonit. Kur të gjitha vendet e rajonit të bëhen anëtarë të BE-së, do të kemi paqe dhe stabilitet të qëndrueshëm. Kufijtë aktualë do të humbasin kuptimin e tyre.
Qëllimi i Turqisë në Ballkan është vendosja e paqes dhe stabilitetit.
Turqia thekson rolin e saj si një faktor stabilizues në rajon. Ajo gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në ekonominë, tregtinë, transportin, infrastrukturën dhe investimet e rajonit.