Mëngjeset në Severodonetsk janë mjaft të ftohta. Dhe të qeta. Por lajmet që erdhën në këtë qytet mbrëmjen e së premtes nuk janë shumë inkurajuese. Mediat botërore raportojnë se ofensiva ruse mund të fillojë së shpejti. Letonia, Koreja e Jugut, Japonia dhe Norvegjia u kanë bërë thirrje qytetarëve të tyre që të largohen menjëherë nga Kievi dhe Ukraina. Bashkimi Evropian do t’u bashkohet të premten pasdite. Izraeli po tërheq diplomatët e tij. Mediat e huaja raportojnë se Rusia mund ta sulmojë Ukrainën para përfundimit të Lojërave Olimpike. Pra, së shpejti.
Është e premte pasdite. Po flasim me Tatjana Bjelanskaja në një kafene turke në qendër të Severodentskut. Ajo na tregon Urdhërin e Trimërisë që i është dhënë pas çlirimit të këtij qyteti nga separatistët pro-rusë. Ajo ka qenë në një lidhje me një boshnjak, ndaj kuptohemi.
“Unë nuk kam frikë. Nuk kisha frikë as kur na pushtuan në 2014. Dhe tani Putini nuk mund të na bëjë asgjë”, inkurajon Tanja të gjithë ata që janë në tryezën tonë.
Por lajmet që vijnë nuk janë edhe aq inkurajuese. Mbretëria e Bashkuar, raportoi britanikja Guardian të premten pasdite, lëshoi një rekomandim për qytetarët e saj që të mos udhëtojnë në Ukrainë.
“Rusia po ndërton spitale në terren jo vetëm në jug të Bjellorusisë, por edhe në veri të Krimesë së pushtuar”, shkruan gazetari gjerman i mirëinformuar Julian Ropke, duke i bashkëngjitur imazhet satelitore.
Fillimi i ditës ishte shumë i qetë. Treni nga Lisičanska për në Popasna niset në orën shtatë të mëngjesit. Paralajmërimet e tre boshnjakëve që takuam në Severodonetsk u realizuan. Pista duket e mirë, por gjatë gjithë kohës keni ndjenjën se po vozitni në makadam. Stolat prej druri nuk na lënë të flemë, ndaj vëmë re të gjitha detajet. Punonjësit e hekurudhave janë kryesisht gra. Konduktori na jep tre bileta menjëherë. Miroslav Maljevanec, udhërrëfyesi dhe përkthyesi ynë, një student i mirë dhe një njeri akoma më i mirë, thotë se tre bileta kushtojnë dy dollarë. Por ne nuk erdhëm në Ukrainë për të studiuar standardin e jetesës. Prej muajsh, kamerat e mediave botërore raportojnë se Rusia po përgatit një pushtim të Ukrainës. Presidenti rus, ndërkohë, thotë se ushtria e tij po kryen vetëm një stërvitje të madhe në kufijtë e Ukrainës. Ndërkohë presidenti amerikan u bën thirrje qytetarëve të saj të largohen nga Ukraina. Edhe Bisera Turkoviq na paralajmëroi se “nuk udhëtojmë pa arsye” në këtë vend, prandaj kemi ardhur në këtë vend.
Në hekurudhën që ne përdorim për të vozitur nga Lisichansk në Popasna, trenat shkonin në kufirin me Rusinë. Tani ata nuk po shkojnë përtej Popasnës. Ekziston një vijë e kuqe përtej së cilës nuk mund të shkohet më tej. Një pjesë e Ukrainës, nga Popasna deri në kufirin me Rusinë, kontrollohet nga formacionet paraushtarake pro-ruse, të cilat, me ndihmën e atdheut, pushtuan pjesë të rajoneve të Luhanskut dhe Donetskut. Qeveria nga Kievi nuk e ka kontrolluar lindjen e vendit që nga viti 2014. Të dyja palët janë të integruara mirë në vijën e demarkacionit. Formalisht, një armëpushim zgjat. Në realitet, shpërthimet jehojnë rreth qytetit të Popasna çdo natë. Një natë para mbërritjes sonëme dhjetëra prej tyre kumbuan. Të paktën kështu është me misionin e OSBE-së, i cili, si në Bosnje dhe Hercegovinë, mund të shprehë vetëm shqetësimin e tij.
Konstantin Jevgenevic na pret në stacionin në Popasna. Ndërsa udhëtonim me tren, ai depërtoi me makinë. Ai duhej të kalonte dy pika kontrolli, duke vozitur nga baza jonë në Severodonetsk. Një udhëtim i shkurtër nëpër rrugët e qytetit me baltë dhe arrijmë në një udhëkryq në fushat pranë qytetit. Kthehemi majtas dhe pas dy kilometrash nuk mund të shkojmë më. Ka barriera të mëdha rrugore dhe një ushtar me pushkë. Pranë rrugës është një llogore dhe një kompleks llogore.
Në hekurudhën që ne përdorim për të vozitur nga Lisichansk në Popasna, trenat shkonin në kufirin me Rusinë. Tani ata nuk po shkojnë përtej Popasnës. Ekziston një vijë e kuqe përtej së cilës nuk mund të shkohet më tej. Një pjesë e Ukrainës, nga Popasna deri në kufirin me Rusinë, kontrollohet nga formacionet paraushtarake pro-ruse, të cilat, me ndihmën e atdheut, pushtuan pjesë të rajoneve të Luhanskut dhe Donetskut. Qeveria nga Kievi nuk e ka kontrolluar lindjen e vendit që nga viti 2014. Të dyja palët janë të integruara mirë në vijën e demarkacionit. Formalisht, një armëpushim zgjat. Në realitet, shpërthimet jehojnë rreth qytetit të Popasna çdo natë. Një natë para mbërritjes sonë, një duzinë prej tyre kumbuan. Të paktën kështu është me misionin e OSBE-së, e cila, si në Bosnje dhe Hercegovinë, mund të shprehë vetëm shqetësimin e saj.
Na paralajmëron se jemi me pushkë gjahu. Konstantin dhe Miroslav nuk kanë jelek antiplumb. Ata u fshehën pas makinës derisa ne mbaruam punën tonë. Nuk dëgjuam asnjë të shtënë.
“Dhe përndryshe qëllojnë shpesh”, tha ushtari.
Është e rrezikshme, mjaft e rrezikshme. Një ditë para se të vinim në Popasna, shkuam në Stacionin Luhanska. Ishim katër veta. Falë Con Stantin dhe Miroslav, kolegu Denis Bajroviç dhe unë arritëm të kalonim nëpër katër postblloqe të ushtrisë dhe policisë ukrainase.
“Emri dhe mbiemri”, përkthen Miroslav fjalët e një polici ukrainas që po kontrollon pasaportat tona në pikën e tretë të kontrollit nga drejtimi Severodonetsk.
Kolegu Bajroviq është pak i hutuar. Një oficer policie mban në duar pasaportën e tij dhe i kërkon t’i tregojë emrin dhe mbiemrin. Ai u detyrua përfundimisht të shkruante emrin e tij në celularin e tij. Dhe, përsëri, asgjë. Policit ukrainas i mungonte një emër.
“Atësinë”, do t’na e shpjegojë Miroslav.
Ky është emri i mesëm. Për shembull, Vladimir Vladimirovich Putin.
Ne humbëm rreth gjysmë ore në këtë pikë. Por nuk mund të vonohesh për Stacionin Luhanska. Atje ka ndaluar që në 2014. Qyteti është në gërmadha. Ne mbyllim rrugën kryesore dhe hyjmë në vetë fshatin. Treqind metra nëpër pellgje dhe më pas tabela “STOP”. Pranë saj është një tabelë e kuqe që thotë – e imja. Kemi ardhur në rreshtin e parë. Një ushtar me pushkë del nga hendeku i improvizuar.
Ai quhet Ivan dhe nuk është më shumë se 22 vjeç.
“Luhansk është atje. Rreth 20 kilometra”, shpjegon Ivan.
Tani për tani është qetësi në llogoren e tij. Por shtatë ditë para mbërritjes sonë, një ushtar ukrainas u plagos në një nga llogoret rreth stacionit Luhansk. Shpërthimet dëgjohen kryesisht gjatë natës. Rreth 500 metra larg hendekut të Ivanit është një vend ku mund të kalohet në territorin nën kontrollin e separatistëve. Mijëra njerëz lëvizin nga njëra anë në tjetrën çdo ditë. Por vetëm në këmbë. Ukrainasit që duan të vizitojnë të afërmit e tyre në anën tjetër vijnë, për shembull, me autobus në Stacionin Luhansk, dhe më pas ecin nëpër postblloqe. Nga ana tjetër i presin autobusët apo taksitë. Për të moshuarit dhe të sëmurët ka karrige me rrota. Në rrethin e vendkalimit keni një farmaci, një furrë buke dhe disa shitës mjalti rrugor. Eugjeni është një prej tyre.
“Që nga viti 2015 ka qenë kryesisht paqësore. “Ndonjëherë dëgjoj shpërthime dhe të shtëna,” na thotë Yevgeny.
Në zonën e Stacionit Luhansk, vëzhguesit e OSBE-së dëgjuan 95 breshëri të mërkurën mbrëma. U gjuajtën edhe mitralozë. Askush nuk u lëndua. Gjatë vitit të kaluar, 2021, janë vrarë 91 civilë. Të dhënat për viktimat ushtarake nuk dihen.Ka dy spitale ushtarake në qytetin Severodonetsk. Qasja lejohet vetëm për personelin mjekësor ushtarak. Por në dhomën ngjitur me tonën, në atë që mikpritësit e quajnë hotel, flenë ushtarët që përbëjnë ekipin mjekësor. Ata janë nga brendësia e Ukrainës dhe kalojnë pak kohë atje në detyrë. Çdo ditë shkojnë në një pjesë tjetër të qytetit për t’u kujdesur për të plagosurit në spitalin ushtarak. Ata nuk lejohen të flasin me të panjohur për detaje. Për fat të mirë, në qytet ka një komunitet boshnjak. Të pesë prej tyre janë këtu për 30 vjet. Të gjithë u martuan me gra ukrainase. Suvad Tutnić është më i vjetri prej tyre. Ai është me origjinë nga Željezno Polje afër Zhepçes. Ai punoi dhe jetoi në ish-Bashkimin Sovjetik, dhe më pas, kur filloi lufta në BeH, ai erdhi në Severodonetsk. Ai u vendos atje.
“Gjatë luftës ne kemi qenë në bllokadë mediatike këtu. Rusët konollonin të gjitha mediat dhe transmetuesit. Prandaj u ngritëm në 2 të mëngjesit për të dëgjuar Evropën e Lirë dhe për të dëgjuar se çfarë po ndodh në Bosnje. Në fillim të luftës na dërguan edhe Çlirimin nga Moska. Ishte një lajm mjaft i keq, por ishte kontakt me BeH”, thotë Tutnić.
Ai thotë se një herë pas gjashtë muajsh i ka ardhur një letër nga Bosnja. Por kjo ishte në luftë.
“Pastaj lufta erdhi këtu, në Severodonetsk. Nuk e kemi menduar kurrë se do të ketë një luftë”, shpjegon ai.
Në pranverën e vitit 2014, Severodonetsk ra në duart e separatistëve pro-rusë. Por ushtria ukrainase e ktheu atë nën kontrollin e saj në verën e po atij viti. “Qyteti është çliruar”, shkruhet në një pllakë përkujtimore para administratës së qytetit.
Më lart është një bust i Aleksandër Vitalijevic Radievskit. Një gjeneral-major i ushtrisë ukrainase u vra më 23 korrik 2014, gjatë çlirimit të qyteteve të pushtuara në rajonin e Luhansk. Por edhe tetë vjet më vonë kjo zonë nuk është çliruar plotësisht. Separatistët pro-rusë zënë 29,6 për qind të rajonit të Donetskut dhe 31,4 për qind të rajonit të Luhanskut. Mjaft që rusët të kontrollojnë minierat më të mira në Ukrainën lindore. Në të njëjtën kohë, në vitin 2014, gadishulli ukrainas i Krimesë u pushtua. Rusia tani ka epërsi në det. Ukraina është, në fakt, në një patkua. Anijet ruse janë në det, Krimea është aneksuar nga Rusia, një pjesë e rajoneve të Luhanskut dhe Donjeckut kontrollohen nga separatistët pro-rusë dhe në veri është Bjellorusia e Lukashenkos, e cila aktualisht po kryen stërvitje të përbashkëta ushtarake me Rusinë. Nga ana tjetër po stërviten edhe ukrainasit.
* Autori i reportazhit Avdo Avdiq është bashkëpunëtor i The Geopost nga Bosnja dhe Hercegovina