Shkruan: Eduardo Porter
Unë personalisht nuk e kam përjetuar dhunën që Henry Kissinger ndihmoi të lëshonte në Amerikën Latine në kohën e tij. Por unë isha dëshmitar i disa dëmeve kolaterale.
Fëmijët e të mërguarve nga Argjentina, Uruguai, Bolivia dhe më gjerë u grumbulluan në shkollën time të mesme në Mexico City. Nipi i presidentit kilian Salvador Allende, i rrëzuar në një grusht shteti të mbështetur nga SHBA në 1973, ishte vetëm disa vjet pas meje. Nuk e kam të vështirë të shkruaj se Kissingeri ishte i neveritshëm.
E megjithatë, duke dëgjuar nga miqtë që vuajtën më drejtpërdrejt regjimet ushtarake që u mundësuan, nxitën dhe madje u mbështetën drejtpërdrejt nga Shtetet e Bashkuara gjatë mandatit të tij si këshilltar i sigurisë kombëtare dhe sekretar i shtetit, kuptova se Kissinger nuk ishte një përbindësh mashtrues. Ai mishëroi një teori të pushtetit që mbështeti rendin botëror të kohës së tij.
Ishte një botë në të cilën të drejtat e njeriut, demokracia dhe drejtësia kishin pak rëndësi; ata ishin në varësi të qëllimit kryesor për të forcuar Uashingtonin dhe aleatët e tij në një ekuilibër fuqie me koalicionin tjetër të madh, të udhëhequr nga Moska.
Kissingeri vlerësohet ende sot për sukseset e tij: politikën e uljes së tensionit me Bashkimin Sovjetik, hapjen e marrëdhënieve me Kinën e Maos, shmangien e një lufte të nxehtë potencialisht fatale midis fuqive bërthamore rivale.
Por siç më tha José Miguel Insulza, një senator kilian dhe ish-ministër i Jashtëm, i cili u arratis në Meksikë si i ri në vitin 1973 pas grushtit të shtetit të përgjakshëm të gjeneralit Augusto Pinochet, “kostoja njerëzore e dizajnit madhështor të Kissinger ishte shumë e lartë”.
Është ironi që Amerika Latine nuk kishte rëndësi për Kisingerin: Rendi botëror u vendos në Bon, Moskë dhe Uashington. “Asgjë e rëndësishme nuk mund të vijë nga Jugu,” i tha ai ministrit të jashtëm kilian Gabriel Valdés në një drekë në qershor 1969. Kur z. Valdes iu përgjigj “ju nuk dini asgjë për jugun”, ai u përgjigj “jo nuk di, dhe nuk më intereson.”
Ajo që kishte rëndësi ishte të parandalonte, me çdo kusht, një vend tjetër të Amerikës Latine që të ndiqte Kubën në përqafimin sovjetik. Nëse qeveria e attij vendi të Amerikës Latine do të zgjidhej në mënyrë demokratike, ishte pak me rëndësi.
“Ne nuk do ta lëmë Kilin të bjerë në ujë”, tha Kissinger vetëm disa ditë pasi Allende u zgjodh president në 1970 në biletën e aleancës së krahut të majtë Unidad Popular. Tre vjet më vonë, Allende vdiq. Kissinger-it “nuk i interesonte se çfarë ndodhi me njerëzit e Kilit apo të Argjentinës”, tha Insulza.
Sado të zymta të ishin, krimet e Uashingtonit në Amerikën Latine u zbehën nga mizoritë që ai kreu gjetkë në ato ditë. Qindra mijëra vdiqën në Kamboxhia, nga “qilimi i bombardimit” me këshillën e Kissinger-it, për të vonuar humbjen e pashmangshme të Amerikës në Vietnam.
Moska, me siguri, nuk ishte më e kufizuar nga asnjë ndjenjë morali. Në të vërtetë, Bashkimi Sovjetik mendoi të pushtonte Poloninë deri në vitin 1980. Akuzat për shkelje të të drejtave të njeriut ishin vetëm një armë tjetër e qëlluar mbi perden e hekurt nga të dyja anët.
Dikush do të shpresonte se deri tani bota do ta kishte kapërcyer logjikën e fuqisë së papërpunuar. Bashkimi Sovjetik ka vdekur. Ajo Luftë e Ftohtë ka mbaruar. Ekziston një mirëkuptim konsensus se është thelbësore të garantohen të drejtat e njeriut dhe qeverisja demokratike. Një Gjykatë Ndërkombëtare Penale është krijuar për të gjykuar abuzimet skandaloze. Sot, Uashingtoni nuk mundi, me një fytyrë të drejtë, t’i jepte dritë jeshile një pushtimi indonezian të Timorit Lindor, siç bëri Kissinger.
Megjithatë, situata globale është e pazgjidhur. Pushtimi rus i Ukrainës (të cilin Kissinger e justifikoi mbi baza të balancës së fuqisë të ngjashme me ato që ai llogariti në kulmin e Luftës së Ftohtë) sugjeron se rendi botëror i bazuar në rregulla nuk është zbatuar plotësisht. Kina dhe Shtetet e Bashkuara po kërkojnë aleatët për të forcuar sferat e tyre të influencës në atë që po formohet si një përballje e re globale. Në Gaza, shqetësimet për të drejtat e njeriut të civilëve nuk janë qartësisht para mendjes.
Megjithatë, do të ishte një fatkeqësi nëse Uashingtoni do të ripërqafonte logjikën e Luftës së Ftohtë. Shtetet e Bashkuara mund të kenë mundur sovjetikët. Madje mund të jenë bërë një “komb i domosdoshëm” për pak. Por strategjia e pamëshirshme e Luftës së Ftohtë pati pasoja të padëshiruara.
Nuk është vetëm se bombardimi me qilim në Kamboxhia kontribuoi në shfaqjen e Kmerëve të Kuq (një dukuri që Shtetet e Bashkuara e përjetuan përsëri vite më vonë me talebanët në Afganistan dhe Shtetin Islamik në Irak). Hendeku midis fjalëve të mëdha të Uashingtonit për demokracinë, lirinë dhe të ngjashmet e tij dhe qasjen e tij të palëkundur ndaj Luftës së Ftohtë i shkaktoi dëme të mëdha besueshmërisë amerikane.
Michael Shifter, ish-president i Institutit të Dialogut Ndër-Amerikan, i cili tani jep mësim në Georgetown, theksoi se “një gjysmë shekulli pas grushtit të shtetit që solli Pinochet në pushtet, roli i turpshëm i SHBA-së vazhdon të ndihet në të gjithë rajonin dhe ende thirret gjerësisht.”
Jorge Castañeda, ish-ministër i Jashtëm meksikan, argumentoi se “e ashtuquajtura politika e jashtme realiste e Uashingtonit ishte kaq e paturpshme, cinike dhe transparente, saqë gjeneroi antitrupa në të gjithë botën që minonte besueshmërinë e presidentëve të ardhshëm”. Kjo do t’i pengojë përpjekjet e Uashingtonit për të gjetur miq në Jugun Global, qoftë për të mbështetur Ukrainën apo për t’iu bashkuar konfliktit të saj me Kinën.
“Kissinger ishte pa dyshim shumë, shumë i zgjuar,” tha Carlos Ominami, një tjetër ish-mërgimtar i diktaturës brutale të Pinochet, i cili u kthye për t’u bërë ministër i ekonomisë kilian pas rivendosjes së demokracisë. “Dikush do të kishte preferuar që inteligjenca e tij të ishte vënë në shërbim të një kauze më të mirë.”
Kissinger mund të ketë vdekur duke besuar se gjithçka ia vlente. Unë nuk jam dakord. Sigurisht, Lufta e Tretë Botërore nuk ka ndodhur. Por Kina tani po del të jetë armiku. BRSS mund të jetë zhdukur, por Rusia nuk duket miqësore. Kundërfaktualët janë trillime, por po sikur Shtetet e Bashkuara në Luftën e Ftohtë të kishin vepruar sipas vlerave të tyre të shpallura? Ndoshta do të kishte më pak vrasje në Amerikën Latine.
*Eduardo Porter është një shkrimtar editoriali dhe kolumnist në The Washington Post. Ai më parë ka punuar në New York Times, Wall Street Journal, Bloomberg Opinion dhe Notimex. Ai është autor i “American Poison” dhe “Çmimi i gjithçkaje”. Përktheu: KDP