NENAD ÇANAK: DRITA E GJEN RRUGËN!

Politikani dhe intelektuali i njohur në Serbi, Nenad Çanak, në një intervistë me Franko Egron e Euronews Albania ka folur për marrëdhëniet Kosovë-Serbi, me një theks të veçantë mbi bashkësinë e debatueshme të komunave me shumicë serbe të popullsisë, por edhe për ngathtësinë e faktorit ndërkombëtar për t’u dhënë rrugëzgjidhje problemeve të Ballkanit Perëndimor: „Në këtë moment Perëndimi po bën një gabim të madh. Ky gabim është që po imponojnë në Ballkan disa rregulla që janë absolutisht të papranueshme dhe kjo është përpjekje për ta ndarë Ballkanin në tri zona interesi, zona influence. Këto tri zona influence duhet të jenë zona e interesit e Serbisë, zona e interesit e Shqipërisë dhe zona e interesit e Kroacisë…“- transmeton kdp.mk intervistën e z. Çanak për tv prestigjioz.

FRANKO EGRO: Z. Çanak, doja përshtypjen tuaj personale. Sipas perspektivës suaj, cila është rëndësia e Marrëveshjes së arritur në Ohër disa javë më parë?

NENAD ÇANAK: Çështja është se Marrëveshja në Ohër duhet të ndalojë përfundimisht të gjitha këto tragjedi që kanë ndodhur vazhdimisht mes Serbisë dhe Kosovës gjate ketyre 35 viteve te fundit të paktën, por mendoj edhe shumë më gjatë. Por, mendoj se nuk jemi afër zgjidhjes së këtij problemi. Serbia nuk e ka fuqinë e brendshme për ta njohur Kosovën, por në fakt, nëse dua të tregohem shumë i përpiktë, në Serbi askush s’ka fuqinë e mjaftueshme për të rrëfyer se e ka njohur Kosovën. Dhe ky është problemi për momentin.

• Çanak, ka shumë kënde për ta analizuar Marrëveshjen e Ohrit. Një numer i madh analistësh politikë në Beograd më kanë thënë se kjo marrëveshje tregon de facto që Beogradi e ka njohur ekzistencën e Republikës së Kosovës. A e keni edhe ju këtë perspektivë?

NENAD ÇANAK: Absolutisht. Kjo është e vërtetë. Për shkak të kësaj, tani burra të fortë në Serbi, edhe Presidenti Aleksandar Vuçiç, po kërkojnë atë që unë e quaj “gjethe fiku”, për ta mbuluar faktin që e ka njohur Kosovën si shtet të pavarur. Prandaj po këmbëngul kaq shumë për  të organizuar Asosacionin e komunave me shumicë serbe në Veriun e Kosovës. Sigurisht, ky është thjesht një justifikim, provë e asaj që unë kam të drejtë, janë zgjedhjet që u zhvilluan në veriun e Kosovës. Serbët nuk morën pjesë. Ngaqë serbët nuk morën pjesë, tani në katër komunat ka kryebashkiakë shqiptarë. Dhe, kryebashkiakët shqiptarë do ngrenë sigurisht çështje të arsyes së ekzistencës së këtij Asosacioni të komunave. Kjo po ndodh aktualisht. Në Serbi është e rëndësishme që ta dini: asgjë nuk është ashtu siç duket dhe mos i besoni fjalës së askujt!

• Kuptoj, sqarim shumë elegant. Z. Çanak, siç përmendët, Marrëveshja e Ohrit u bë kryesisht si pasojë e presionit të ushtruar mbi Kosovën dhe Serbinë nga komunitetet ndërkombëtare apo Fuqitë Perëndimore. Përmendët ate cka ndodhi në 4 komunat me shumice te komunitetit serb gjatë zgjedhjeve të së dielës dhe faktin që Presidenti Vuçiç nuk i la të votonin. A mendoni se Serbia është e patundur në vendimin e saj për të zbatuar atë që u arrit në Ohër?

NENAD ÇANAK: Patjetër që jo! Kjo është e sigurt. Nëse doni të kuptoni saktësisht çfarë po ndodh, duhet të mendoni më gjerë. Në këtë moment ngjarja më e rëndësishme në botë është lufta në Ukrainë.

• Patjetër!

NENAD ÇANAK: Mendoj se ky sulm i Federatës ruse mbi Ukrainën dhe ky shkatërrim çnjerëzor pronash dhe jetësh në Ukrainë, është diçka që ka pushtuar pjesën kryesore të vëmendjes ndërkombëtare. Për këtë arsye, kolona e pestë e Rusisë që kemi në të gjitha vendet e Ballkanit perëndimor, po përpiqet të destabilizojë Ballkanin Perëndimor dhe 2-3, të themi, ose dy e gjysmë pika kyçe nevralgjike janë: një Republikë Serbe në Bosnje Hercegovinë, marrëdhëniet e Serbisë me Kosovën, dhe Mali i Zi.

• Po!

NENAD ÇANAK: Këto tri pika janë pika ku Federata ruse po përpiqet të krijojë probleme. Për këtë shkak administrata e Beogradit që është shumë e ndjeshme për atë që po ndodh ne Kremlin, ta themi keshtu në mënyrë diplomatike, po përpiqet nga njëra anë të mbajë marrëdhënie të mira me fuqitë perëndimore, dhe nga ana tjetër, të mos e zemërojë Kremlinin. Duke pasur këtë situatë skizofrenike, nga njëra anë, z. Vuçiçi po thotë gjithë kohës që do të shkojë në perëndimin dhe e ardhmja evropiane është një detyrim për Serbinë, por nga ana tjetër nuk po vendos asnjë sanksion kundër Federatës ruse për shkak të sulmit në Ukrainë. Për ta mbuluar gjithë këtë, tensionet në Bosnje, tensionet me Kosovën, tensionet me Malin e Zi janë… Meqë ra fjala, në fëmijëri a keni parë magjistarë duke bërë magji? Magjistarë në cirk. Nëse keni parë magjistarë në cirk, keni zbuluar një fakt të rëndësishëm. Në këtë dore që lëviz shumë, nuk fshihet monedha. Ajo është gjatë gjithë kohës në dorën tjetër!

• E vërtetë!

NENAD ÇANAK: Kjo është e njëjta gjë që po ndodh në politikën e Serbisë për momentin.

• Çanak, doja t’ju bëja një pyetje të drejtpërdrejtë. Të gjithë e pranojnë që Beogradi deri tani e ka zhvilluar politikën e tij të jashtme dhe të brendshme me sloganin “Kosova është Serbi”. Por pas marrëveshjes së Ohrit, a mendoni se gjërat duhet të ndryshojnë, pavarësisht se Vuçiçit dhe qeverisë së Beogradit i pëlqen apo jo? Sepse ky është vendimi përfundimtar i marrë nga komuniteti ndërkombëtar që Serbia nuk mund të vazhdojë kështu, siç e shpjeguat në përgjigjet e mëparshme.

NENAD ÇANAK: Siç thashë, nuk ka rëndësi… Fjalët e tyre nuk kanë rëndësi. Vlerë kanë veprat. Për përdorim të brendshëm, për përdorim të brendshëm politik, askush nga politikanët kryesore të Serbisë së sotme nuk do të thotë që Kosova është shtet i pavarur. Kurrë. Por ata do t’u binden urdhrave të perëndimit sepse Serbia ka varësi të lartë nga perëndimit. Kështu de facto njohja është kryer. Por në mendjen e njerëzve të zakonshëm që nuk kanë qenë kurrë në Kosovë dhe nuk kanë asnjë lidhje me Kosovën, do të thonë që nuk ka mbaruar akoma, dhe që duhet të presim dhe të shohim nëse ndryshon ndonjë gjë me Rusinë, pasi nëse Rusia bëhet më e fortë dhe fiton në Ukrainë, ky do jetë momenti kur ne do ta rimarrim Kosovën. Sigurisht, kjo nuk është e vërtetë. Por këtu nuk ka rëndësi e vërteta. Politika në Serbi nuk bazohet tek e vërteta, por te përceptimi i ideve të paraqitura nga dikush që ka pushtet politik në media.

• Çanak, po thoni se ajo që unë e quaj si “dekosovarizimi” i politikës së jashtme dhe të brendshme të Serbisë, është diçka që duhet të ndodhë, apo është diçka që asnjë politikan nuk do ta fillonte i pari?

NENAD ÇANAK: Kjo duhet të ndodhë, por kjo nuk do të ndodhë. Nëse më kuptoni se çfarë dua të them.  

• Po, po!

NENAD ÇANAK: Mos harroni, problemet e Kosovës filluan të luanin rol kryesor në politikën ballkanike, 35 vjet më parë, më 1988, kur Slobodan Millosheviçi, diktatori i Serbisë, vuri nën kontroll Vojvodinën dhe Kosovën, krahinat veriore dhe jugore të Republikës së Serbisë dhe krahina që ishin pjesë e Federatës Jugosllave. Ai këmbënguli gjoja për t‘u ardhur në ndihmë serbëve që kishin pozicione të keqija në Kosovë. 35 vjet më parë dhe këto 35 vjet kemi dëgjuar përditë rreth situatës së keqe dhe kërcënimeve mbi popullatën serbe në Kosovë, rreth manastireve dhe fshatrave të rrezikuara dhe nuk e di, sektorët serbë në Kosovë. Sigurisht, edhe trashëgimia kulturore. Dhe ky është slogani që përdoret për të mbuluar faktin që s’bëhet fjalë për këtë, bëhet fjalë për shkaterrimin e autonomise së Vojvodinës. Bëhej fjalë për të kapur instrumentet federale të pushtetit, Armatën Popullore Jugosllave dhe policinë federale në Jugosllavi. Bëhet fjalë për të gjitha këto, Kosova ishte thjesht një justifikim, sigurisht, aparteidi që ishte në Kosovë gjatë Slobodan Millosheviçit, që kulmoi me eksodin në 1999, 1998-1999, që shkaktoi ndërhyrjen e NATOs me sulme ajrore në Serbi dhe në Mal të Zi. Me të gjitha këto tani abuzohet politikisht dhe kjo është arsyeja përse sot kemi një përceptim krejtësisht të ndryshëm të realitetit në opinionin publik në Serbi. Ideja në fund është që Kosova është justifikimi i brendshëm për çdo veprim të gabuar të qeverive serbe në 35 vitet e fundit. Kjo është. Ndaj dorëzimi i Kosovës, pranimi i pavarësisë së saj, do të jetë humbje për nacionalistët politikë dhe politikanët kryesorë të orientuar drejt Serbisë se Madhe dhe që fatkeqësisht, janë në shumicë në politikën serbe. Do të jetë diçka shumë e rrezikshme, do të humbin justifikimet për gjithçka. Që nga ndërhyrja e NATO-s, nga ndalimi i procesit të integrimit evropian, nga gjithçka. Kosova është justifikimi i përjetshëm për politikanët serbë dhe ky është thelbi dhe baza i të gjitha keqkuptimeve me të cilat po përballemi.

• Çanak, në këto rrethana, siç e përshkruat edhe ju madje me përsosmëri, realiteti i brendshëm i politikës në Serbi sipas ndodhive të javëve të fundit, duket sikur është vetëm në duart e Komunitetit Ndërkombëtar, kryesisht Shtetet e Bashkuara, Gjermanisë dhe Francës për të vazhduar të ushtrojë presion mbi Serbinë për të zbatuar Marrëveshjen e arritur në Ohër?

NENAD ÇANAK: Nëse gjërat do të ishin aq të lehta, do të kishim një zgjidhje para nesh për shumë pak kohë. Fatkeqësisht, nuk janë. Në këtë moment Perëndimi po bën një gabim të madh. Ky gabim është që po imponojnë në Ballkan disa rregulla që janë absolutisht të papranueshme dhe kjo është përpjekje për ta ndarë Ballkanin në tri zona interesi, zona influence. Këto tri zona influence duhet të jenë zona e interesit e Serbisë, zona e interesit e Shqipërisë dhe zona e interesit e Kroacisë. Kjo do të thotë që Bosnja do të jetë etnikisht e ndarë, që Mali i Zi s’do të ekzistojë më dhe të gjitha autonomitë e bazuar në etni do të zbatohen. Fatkeqësisht, në fillim të viteve ’90 në luftëra pamë që disa rajone autonome në Kroaci, dhe në Bosnje më vonë u bënë bërthama të paqëndrueshmërisë së përhershme. Ndaj, kjo paqëndrueshmëri që po përmend, do vendoset nëse nuk e kuptojmë që vetëm Bashkimi Evropian dhe Ballkani pa kufij, por jo Ballkani i hapur…

• Kuptoj!

NENAD ÇANAK: Por vetë Bashkimi Evropian, me rregullat dhe vlerat e përbashkëta për të gjithë ne… Të kuptojmë që shtetet e organizuara mbi vlera njerëzore e qytetare mund të ekzistojnë paqësisht në Ballkan. Vende të bazuara në etni janë bërthama të tragjedive në të ardhmen. Do t’ju jap një shembull, jo në Ballkan. Hungaria e sotme e Viktor Orbanit!

• Z. Çanak, përmendët shkurtimisht, por doja këndvështrimin tuaj rreth lidhjes së komunave serbe me shumicë serbe. Politikanët shqiptarë janë kundër kësaj, ishin shumë kundër dhe arritën ta ndryshonin atë që ndodhi në Ohër sepse po mendonin se presidenti Vuçiç donte një tjetër Republikë Serpska në zemrën e Kosovës ose në veri të saj. E keni edhe ju këtë shqetësim, se interesi i Serbisë për Kosovën nuk është të promovojë interesat e serbëve që jetojnë atje, sepse me planin Ahtisari kanë shumë të drejta, por duan t’i përdorin siç po bëjnë gjetkë.

NENAD ÇANAK: Pjesërisht po, pjesërisht jo. Edhe unë jam kundër këtij koncepti sepse shumica e serbëve në Kosovë po jetojnë poshtë lumit Ibër.

• Po!

NENAD ÇANAK: Këto katër komuna po japin një shembull të keq, që duhet të organizosh njerëz mbi baza etnike, jo mbi kritere ekonomike, gjeografike, etj. Kjo do t’i japë një shembull të keq vetë Serbisë, sepse nesër do të ketë përpjekje për të organizuar Asosacionin e komunave hungareze, Asosacionin e komunave boshnjake, të komunave shqiptare, edhe të komunave sllovake, madje, se pse ka komuna më shumice sllovake. Kjo do krijojë vetëm probleme dhe getoizim të këtyre njerëzve që jetojnë në të ashtuquajturat Asosacione të komunave etnike. Nga ky pikëvështrim, jam plotësisht kundër. Nga pikëvështrimi që mund të jenë Republika e nesërme Serpska, kjo s’është e vërtetë. Kjo sepse Republika Serpska perben 49% të territorit të Bosnjës dhe ka mbi 1 milion banorë. Prandaj, ky është koncept i gabuar që në fillim. Lufta në Bosnjë s’ka ndaluar kurrë, s’ka mbaruar kurrë. Ishte thjesht vetëm mbarimi i afatit për të vrarë, por lufta s’ka mbaruar kurrë. Sepse në fund të luftës duhet të dish kush ka fituar, cili sistem vlerash ka fituar. Gjatë Luftës së Dytë Botërore kishim një panoramë të qartë që nazizmi, nacionalizmi kombëtar dhe fashizmi humbën, por në Bosnjë nuk kemi një mposhtje finale të këtyre nacionalistëve dhe forcave pro fashiste. Disa njerëz përfunduam me burgime të gjata, si Radovan Karaxhiç dhe Radko Mladiç për shkak të genocidit. Por nuk u bë kurrë ndonje gjyq për idenë etnocentraliste të konceptit të Serbisë se Madhe. Në fakt, kjo ideja e organizimit etnik të territoreve politike të këtyre organizatave dhe Asosacioneve të komunave serbe ekziston. Kjo është edhe ajo për serbët në Kosovë, sepse s’do të integrohen kurrë në shoqërinë e Kosovës, dhe nëse nuk do të integrohen në shoqërinë e Kosovës, nuk do të kenë kurrë mundësinë të jenë element konstruktiv i shoqërisë së Kosovës.

• Çanak, teksa po përgatitesha për këtë intervistë, më tërhoqi vëmendjen një shprehje e ambasadorit amerikan në Beograd, Kristofor Hill. Në lidhje me marrëveshjen e Ohrit tha: “Elementi më i rëndësishëm që nxorëm nga bisedimet në Ohër, është që Serbia ka përqafuar të ardhmen e saj evropiane dhe ka një plan të qartë si të shkojë drejt saj. Ka ende shumë punë, por Shtetet e Bashkuara janë këtu për të ndihmuar.” A mendoni se kjo është një qasje diplomatike, apo në të vërtetë Serbia ka vendosur më në fund të mos ulet në dy karrige njëkohësisht siç e shpjeguat edhe ju pak më herët?

NENAD ÇANAK: Z. Hill është diplomat me shumë përvojë në çështjet e Ballkanit. Po ju kujtoj që ishte Ambasadori i parë amerikan në Maqedonisë e Veriut, për shembull.

• Po!

NENAD ÇANAK: Ai i njeh shumë mirë të gjitha çështjet e Ballkanit. Fatkeqësisht, mendoj se po mbron doktrinën e re amerikane, që bazohet në të kuptuarit e interesave nacionaliste për krijimin e Serbisë së Madhe, Shqiperisë së Madhe dhe të Kroacisë së Madhe. Dhe, duke e ndarë Ballkanin në 3 zona të tilla influence, mund të zgjidhë problemet e Ballkanit. Fatkeqësisht, unë mendoj se nuk është e vërtetë. E kemi parë rritjen e tensioneve në Mal të Zi pas zgjedhjeve të vitit 2020 dhe pas zgjedhjeve presidenciale të 2023, shohim si po rriten tensionet në Bosnje dhe fatkeqësisht, me një pjesë të gjithë kësaj po përballemi në Kosovë. Në Kosovë nuk ka mundësi për ndonjë përshkallëzim të dhunshëm, sepse është plotësisht e pamundur që Serbia të sulmojë Kosovën, apo diçka e tillë. Ky destabilizim është gjithmonë mundësia. Mendoj se z. Hill ua ka dhënë rekomandimet udhëheqësve të Serbisë në lidhje me çfarë të bëjnë, por jo se i kanë zbatuar.

• Çanak, a mendoni se integrimi evropian i vendeve ballkanike, që në thelb konsiderohet si zgjidhja e fundit pas gjithë problemeve nacionaliste që ka kjo pjesë e botës, është vërtet sipas mendimit tuaj, zgjidhja e vërtetë e problemeve me të cilat po përballemi?

NENAD ÇANAK: Fatkeqësisht, përdorët sintagmën “zgjidhja e fundit”.

• Pikërisht!

NENAD ÇANAK: “Zgjidhja e fundit” është një sintagmë e përdorur nga Adolf Hitleri për çifutët. Kjo zgjidhje nënkupton gjenocid për një pjesë të qenieve njerëzore për shkak të dallimeve të tyre, besimit, përkatësisë etnike, apo gjëra të tilla. Fatkeqësisht, kjo zgjidhje e fundit në Ballkan mund të shkaktojë vetëm më shumë gjak dhe paqëndrueshmëri.

• E kisha fjalën për demokratizimin e plotë të të gjitha shoqërive individuale dhe pastaj, qe ato të përparojnë natyrshëm në vlerat demokratike që përfaqëson Bashkimi Evropian. Në këtë kuptim e kisha.

NENAD ÇANAK: Po, po, ju kuptoj dhe jam dakord. Por doja të thosha të mos harrojmë kurrë se në Ballkan mund të jenë shtete të ndryshme. Serbia s’është Shqipëri, Shqipëria nuk është Bosnjë Hercegovinë, por jemi të ndërvarur dhe nuk mund të jetojmë në një shoqëri të lirë demokratike nëse matanë kufirit të vendit tënd njerëzit jetojnë në një mjedis jodemokratik, tiranie dhe mbështetje të cunguar. Kjo do t‘i kapërcejë kufijtë. Për këtë shkak, nuk është e vërtetë që Ballkani është problemi i të tjerëve. Të gjitha problemet e Ballkanit janë probleme për të gjithë ne. Për këtë shkak duhet të punojmë të gjithë për të njëjtin qëllim. Prandaj po ecim sa më shpejt të mundemi drejt një Ballkani pa kufij, që do të thotë Ballkan në zonën Shengen, Ballkan në Bashkimin Evropian. Dhe kaq.

-Z. Çanak, kam një pyetje që doja të ndaja me ju. Nëse pyesni popullin serb, nëse pyesni popullin e shqiptarëve të Kosovës, armiqësive mes tyre do t’u referoheshin si urrejtje patologjike që është konsoliduar me kalimin e shekujve, siç e dini mirë edhe ju. A mendoni se mund të ketë në një të ardhme të afërt një pajtim të mundshëm mes këtyre dy armiqve të hidhur?

NENAD ÇANAK: Mos harroni se të gjitha armiqësitë mes serbëve dhe shqiptarëve, nuk janë asgjë në krahasim me armiqësitë mes francezëve dhe gjermanëve. Historia e luftërave mes Francës dhe Gjermanisë ka zgjatur me shekuj përgjatë historisë. Ka pasur miliona e miliona viktima nga të dyja palët. Vetëm nja dy dekada pas Luftës së Dytë Botërore u krijua Bashkimi Evropian si baza e një elementi të paqes se përhershme në tokën e Evropës, i krijuar mes dy vendeve, si një shtyllë kurrizore.

• Kuptoj!

NENAD ÇANAK: Tani kemi përpjekjen franko-gjermane për të zgjidhur marrëdhëniet e Serbisë dhe Kosovës. Duke pasur parasysh këtë, e kuptoni që është thjesht çështje shfrytëzimi i këtyre armiqësive nga ana e politikanëve të politikës së përditshme. Nëse në politikën e përditshme nuk ke ndonjë përfitim, do të zhduket. Njerëzit… Për shembull, në Serbi kur flet me qytetarë që s’janë të përfshirë në politikë, në 99% të rasteve do të thonë: “Shqiptarët janë kështu e ashtu.” Por kur i pyet nëse njohin shqiptarë dhe a kanë pasur kontakte me ta, do të thonë: “Jo, nuk kam njohur kurrë, por di që janë popull shumë i ndershëm në biznes, mund të bazohesh te fjala e tyre. Kur të japin fjalën, janë shumë të besueshëm.” E kështu me radhë. Njerëzit janë shumë… i kanë shumë të qarta këto stereotipe pozitive për popullin shqiptar. Por nga ana tjetër, për shkak të kësaj propagande masive që po zgjat për dekada, kuptojnë që shqiptarët janë armiq të serbëve dhe armiq të çdo gjëje në lidhje me Serbinë. Të gjitha këto janë helme të politikës së përditshme, që mund të pastrohet brenda një brezi, nëse fillon të merresh me këtë. Drita e gjen rrugën. Por tani sigurisht, gjërat kanë ndryshuar. Shumë njerëz po vijnë në Shqipëri.

• Po!

NENAD ÇANAK: Po kalojnë verën në bregdetin shqiptar. Ky është lajm i mirë, sepse të gjithë që shkojnë në Shqipëri për pushime, mbushen me përshtypje të bukura, që njerëzit janë të këndshëm, që vendi është i këndshëm, njerëzit janë të sjellshëm dhe kështu me radhë. Kjo po ndryshon…

• Stereotipin!

NENAD ÇANAK: Po. Kjo është ideja. Më shumë kontakte, më shumë biznes, më shumë turizëm, më shumë gjëra të tilla që janë vendime politike. A doni të keni marrëdhënie më të mira apo po ndikoni politikisht për marrëdhënie të këqija me fqinjët. Fatkeqësisht, në Serbi është shumë më i pranishëm rasti i dytë.

• Jam i sigurt që do të kemi diskutime të tjera në të ardhmen. Z. Çanak, shumë faleminderit vërtet për kohën, për mendimet dhe pikëpamjet që ndatë me teleshikuesit e “Euronews Albania”! Ju jam shumë mirënjohës!

NENAD ÇANAK: Shumë faleminderit për ftesën! Dhe nëse më lejoni të them edhe një fjalë! 

• Po!

NENAD ÇANAK: Shpresoj që do të kemi mundësinë të keni më shumë politikanë shqiptarë në medien serbe për t‘i dëgjuar populli serb se çfarë mendojnë, çfarë idesh kanë dhe nga ana tjetër duhet ta mbështetim të gjithë luftën e drejtë të popullit dhe kombit ukrainas për liri. Ukraina e lirë!