Konflikti mbi të drejtat e shpimit për depozitat masive të gazit natyror në Mesdheun lindor po bëhet gjithnjë e më i militarizuar, duke rrezikuar një konflikt midis dy anëtarëve të NATO-s.
Autor: Steven Erlanger / New York Times
Një mosmarrëveshje e përshkallëzuar midis Greqisë dhe Turqisë mbi burimet e energjisë në Mesdheun lindor po përshkallëzohet shpejt, duke rritur rreziqet e një përplasjeje midis aleatëve të NATO-s.
Ministri i Jashtëm Heiko Maas i Gjermanisë, i cili vizitoi Greqinë dhe Turqinë këtë javë duke kërkuar dialog, paralajmëroi të dy qeveritë kundër përshkallëzimit të mëtejshëm ushtarak. “Po luhet me zjarr dhe çdo shkëndijë e vogël mund të çojë në katastrofë,” tha ai të martën.
Ndërsa Gjermania përpiqet të ndërmjetësojë, katër aleatët e saj – anëtarët e BE Franca, Greqia, Qipro dhe Italia, janë angazhuar në stërvitje ushtarake që përfshijnë anije dhe aeroplanë në brigjet qipriote. Qëllimi i tyre, thonë ata, është të pengojnë Turqinë nga kërkimet e mëtutjeshme të energjisë në ujërat e diskutueshme, diçka që ajo ka bërë për disa javë me anije të mbrojtura nga anijet luftarake dhe avionëve ushtarak.
Franca ka mbështetur Greqinë, duke dërguar anije dhe aeroplanë në rajon javën e kaluar. Zyrtarët francezë kanë kritikuar gjithashtu Turqinë, një anëtar i NATO por jo i Bashkimit Evropian, për mbështetjen e saj të qeverisë së mbështetur nga Kombet e Bashkuara në Libi, të cilën ajo ka siguruar me trupa në këmbim të një marrëveshje të diskutueshme të energjisë detare që do të zgjasë shpimin turk më detin e Libisë në Mesdheun lindor.
Ministri francez i mbrojtjes, Florence Parly, ndërsa theksoi që dialogu ishte përparësia e Francës, ai njoftoi stërvitjet ushtarake dy-ditore të mërkurën, duke këmbëngulur se “respektimi i ligjit ndërkombëtar duhet të jetë rregulli dhe jo përjashtimi.”
Por Bashkimi Evropian është i ndarë se si të trajtojë krizën. Franca, Greqia dhe Qiproja dëshirojnë një linjë të ashpër, ndërsa Gjermania, Spanja dhe Italia favorizojnë një qasje më pajtuese.
Këto tensione do të diskutohen ndërsa ministrat e mbrojtjes të Bashkimit Evropian dhe ministrat e jashtëm takohen këtë javë në Berlin. Blloku ka kundërshtuar tashmë shumicën e pretendimeve të Turqisë, përfshirë marrëveshjen e saj për Libinë, të cilën Uashingtoni gjithashtu nuk pranon ta njohë.
Ndërsa Greqia dhe Turqia kanë rënë dakord për bisedime eksploruese, z. Maas tha, “është e qartë se bisedime të tilla mund të zhvillohen dhe të jenë të suksesshme vetëm në një mjedis konstruktiv, dhe për këtë, të gjitha aktivitetet destruktive duhet të marrin fund”.
Ministri i jashtëm i Turqisë, Mevlut Cavusoglu, tha të martën se Ankara ishte “i hapur për bisedime pa parakushte, por kur njëra palë fillon të imponojë parakushte, atëherë ka shumë gjëra që do të paraqesim gjithashtu.” Ai paralajmëroi Greqinë që të “ndalojë së qenuri e dhjamosur” dhe të tërheqë linja të kuqe që mund të çojnë në konflikt.
Por Greqia dëshiron të kufizojë bisedimet në përcaktimin e rafteve kontinentale dhe të drejtave rrjedhëse të energjisë në Mesdheun lindor, dhe të mos sigurojë një pllakë boshe për ankesat e tjera turke, si statusi i ishujve të Greqisë në Egje.
Ministrat e jashtëm nuk pritet të marrin vendime mbi sanksionet ose stimujt në Berlin, me presidentin e Këshillit Evropian, Charles Michel, duke thënë se çështjet do të diskutohen në një samit të udhëheqësve në 24 shtator.
Tensionet midis Greqisë dhe Turqisë kthehen, të paktën së fundmi, që nga pushtimi turk i Qipros në 1974 dhe ndarjen e ishullit. Të dy vendet gati u futën në luftë në 1996 mbi një ishull të pabanuar, një krizë e shpërndarë nga diplomacia amerikane.
Megjithëse Uashingtoni ka mbështetur Greqinë dhe Qipron me një diplomaci të qetë dhe disa mbështetje ushtarake, duke përfshirë dërgimin e një transportuesi aeroplan në Mesdheun lindor, ajo tani po e lejon Gjermaninë të marrë drejtimin në menaxhimin e krizës.
Turqia është bërë më nacionaliste dhe këmbëngulëse që nga grushti i shtetit i dështuar i vitit 2016 kundër qeverisë së Presidentit Rexhep Tajip Erdogan, i cili ka shtrirë interesat turke deri në Siri dhe Libi. Gjermania gjithashtu është në dijeni se Turqia strehon deri në katër milion refugjatë dhe migrantë që përndryshe mund të përpiqen të vijnë në Evropë.
Turqia duket se po ndjek atë që e quan “Atdheun e Kaltër”, një strategji ekspansioniste për të kërkuar hapësira dhe burime në Mesdheun Lindor dhe Egje, të kontrolluar nga Greqia dhe vendet e tjera. Plani parashikon që Turqia të marrë përsipër disa ishuj Grekë ku jetojnë qindra mijëra qytetarë Grekë.
Ndërsa Greqia mund të pranojë të marrë mosmarrëveshjet në lidhje me pretendimet në Mesdheun juglindor për arbitrazhin ndërkombëtar në Hagë, ajo nuk do të negociojë rreth Egjeut.
Rrënja e krizës aktuale ishte zbulimi 10 vjet më parë i fushave masive të gazit natyror në Mesdheun lindor. Ndërsa më shumë gaz është zbuluar dhe shfrytëzuar, vendet kanë pohuar të drejtat e tyre për zona që mbivendosen në det të hapur, të njohura si zona ekskluzive ekonomike. Disa vende që zakonisht janë kundërshtuar – si Izraeli, Greqia, Qipro dhe Egjipti – kanë bashkëpunuar në projektet e gazit.
Por konsorciumet e ndryshme kanë përjashtuar Turqinë dhe pronësia e Greqisë në ishujt afër bregdetit turk i jep Athinës pretendime të ekskluzivitetit që e irritojnë Ankaranë.
“Qëllimi i tyre ishte të burgosnin vendin tonë, i cili ka vijën më të gjatë bregdetare në Mesdhe, në një shirit bregdetar nga i cili mund të kapni peshk vetëm me një shufër,” është ankuar zoti Erdogan.
Për shembull, Izraeli, Qiproja, Greqia dhe Italia po planifikojnë një tubacion të quajtur EastMed për të transportuar gazin tek konsumatorët evropianë, por pretendimet më të fundit detare të Turqisë kalojnë në rrugën e saj dhe zoti Erdogan është zotuar ta bllokojë atë.
Ankaraja argumenton se Qiproja nuk ka të drejtë të shfrytëzojë burimet e saj të gazit derisa të arrijë një marrëveshje për t’i ndarë ata me qipriot turq në veri të ishullit. Turqia, e cila nuk është nënshkruese e Konventës së U.N. për Ligjin e Detit, nën të cilën përcaktohen zona ekskluzive ekonomike, konteston ato që pretendohen nga Greqia dhe Qiproja dhe dëshiron një hapësirë detare më të madhe.
Z. Erdogan dërgoi anije studimi dhe shpimi për të zbuluar Qipron këtë vit, duke shkaktuar sanksione të buta evropiane në shkurt, dhe ka bërë të njëjtën gjë në afërsi të ishullit Rodos. Greqia tha se do të mbronte territorin e saj dhe Turqia mbivendosi ishujt Grekë me avionë luftarakë dhe futi anije detare në zonë. Këtë muaj, një frigatë greke u përplas me një turke që mbronte anijen e kërkimit, duke nxitur vendimin francez për të ndihmuar Greqinë.
Gjermania dëshiron që të dy palët të ndalojnë rrahjet e gjoksit dhe të bisedojnë. Por menjëherë pasi Z. Erdogan ra dakord të hiqte anijen e tij kërkimore në fund të korrikut, Kryeministri Grek, Kyriakos Mitsotakis, nënshkroi një marrëveshje energjetike me Egjiptin që do të demarkonte zonat e tyre ekskluzive ekonomike. Z. Erdogan u përgjigj me zemërim, duke thënë se vendet nuk kishin asnjë kufi detar të ndërsjellë dhe se marrëveshja shkeli në zonën e Libisë. Ndërsa Greqia lëvizte për të ratifikuar marrëveshjen, ai dërgoi anijet e tij përsëri.
Z. Mitsotakis dëshiron të tregojë qëndrueshmëri në shtëpi pa provokuar padrejtësisht Ankaranë, thonë zyrtarët grekë. Por të mërkurën ai njoftoi se Greqia do të shtrijë ujërat e saj territoriale në Detin Jon në perëndim nga gjashtë në 12 milje detare, një e drejtë nën konventën e U.N. dhe se ajo i rezervonte të drejtën për ta bërë diku tjetër.
Por ai nuk ka gjasa të provojë në Egje, pasi Turqia ka thënë se një veprim i tillë do të ishte bazë për luftë.
Z. Erdogan tha se Turqia “do të marrë gjithçka që i takon” në rajon, duke u zotuar se “ne kurrë nuk do të bëjmë lëshime për ato që na takojnë ne”.
Duke pasur parasysh sjelljen më agresive dhe nacionaliste të Turqisë, shumë besojnë se Bashkimi Evropian duhet të mendojë përmes një marrëdhënie të ndryshme me një vend që mbetet një aleat vendimtar i NATO-s, partner tregtar dhe urë drejt botës myslimane.
Stefano Stefanini, një ish ambasador i Italisë në NATO, thotë se Evropa duhet të ndalojë “përshkimin e mocioneve” me perspektivën se Turqia mund të bëhet anëtare, një sagë 21-vjeçare me negociata të ngecura që nga viti 2016, dhe të kërkojë lehtësime tjera për Turqinë.
Kjo mund të përfshijë udhëtimin pa viza dhe një reformë të bashkimit ekzistues doganor, tha ai, “një marrëdhënie bujare, por e shkurtër e anëtarësimit”.
Por kjo do të supozonte një zgjidhje të negociuar ose një arbitrazh të pranueshëm për të ndarë burimet e Mesdheut lindor.
Përktheu dhe përshtati: KDP