Në këtë pikë merr hov provincializmi kulturor, që tashmë shtrihet si subkulturë dhe si një areal i pakomunikueshëm me pjesët tjera. Djerrinën e provincializmit më së miri e përkufizon Ezra Paund në një ese të tij. Provincializmi, shkruan ai, përbëhet nga dy pjesë: nga padituria për mënyrat, zakonet dhe natyrën e jetës së njerëzve jashtë një fshati, komuniteti, apo kombi dhe nga dëshira për t’i zhytur të tjerët në padituri. Sipas tij, provincializmi është më tepër se padituri, është padituri plus epsh në vijim të padijes, është keqdashje e fshehur, shpesh një keqdashje vepruese dhe agresive.
Autor: Bardhyl Zaimi
Sa herë që përmendet komunikimi i munguar kulturor shqiptar, gjithnjë mund të rikujtojmë poezinë “Muret”, të poetit grek Konstandin Kafavisit. Poeti i spontanitetit tragjik, qetësisht, pa shumë kujë, por me një habi tragjike klith:” Si nuk e pata mendjen kur u ngritën muret, kurrë nuk i dëgjova muratorët, dhe asnjë tingull të vetëm, pa e kuptuar më ndanë nga pjesa tjetër e botës”.
Tashmë shumëkush e ka përshkruar peizazhin e zymtë të komunikimit kulturor brenda shqiptar. Në qindra fletë është përshkruar fytyra e mërzitshme e komunikimeve aksidentale, të cilat, si një valëz e përtejme flladesh identitare, sa çel e mbyll sytë kanë mbetur vetëm tituj të zverdhur gazetash të flakura tej në një qosh. Moskomunikimi kulturor shqiptar tashmë mbetet një shqetësim për të gjithë ata që përpiqen t’i japim një kuptim rrojtjes nëpërmjet pretendimeve kulturore e letrare. Deri më tani është folur dhe diskutuar shumë herë mbi pamundësinë e komunikimit normal të areave kulturore shqiptare, të cilat, përveç se vuajnë një moment shndërrimi kualitativ, në të njëjtën kohë nuk arrijnë që t’i identifikojnë barrierat e këtij moskomunikimi.
Limontia e ekskomukimit
Ngritja e mureve më tepër receptohet si një qaramani metafizike dhe shumë pak si një gjendje reale ekskomunikimi, që duhet të kërkoj rrugët për të gjetur tjetrin, atë tjetrin e munguar gjatë kohë që tashmë nën rrënojat e tranzicionit, në një hapësirë transfigurimesh të shumta kulturore dhe letrare, po zbythet në vogëlsinë e tij, duke mbajtur të gjallë afshin krijues me hukamat e fundit.
Limontia e komunikimit kulturor shqiptar, ndër këto vitet e tranzicionit, duket se akoma nuk ka arritur të identifikojë “vrimat e zeza” të ekskomunikimit, të cilat pandërprerë shfaqen në forma të ndryshme dhe në secilën stinë të mërzitshme të moskomunikimit marrin një fytyrë të re solemne, por gjithnjë në funksion të keqkuptimit të qëllimshëm.
Vazhdimisht diskutohet për imperativin kulturor shqiptar, për nevojën urgjente të komunikimit normal kulturor mes areava shqiptare, por gjithnjë shfaqet një stivë pengesash, të cilat tashmë nuk janë administrative, por burojnë nga sforcimi i bashkëpunimeve të injorancës aksidentale, e cila sa vjen dhe e shtron pushtetin e vet dhe bëhet zëdhënëse e copave të shkretëtirës kulturore.
Mbase përfundimisht duhet të kuptojmë se sistemi referencial i vlerave , i cili paraprakisht konsolidon dhe përforcon kualitetin e produksionit kulturor dhe letrar tashmë është shndërruar në një kakofoni, në një bashkëpunim të shkërmoqur, që më parë se të njoh vlerën, njeh hipokrizinë “vëllazërore” të ndërthurur me një mijë fije jashtëkulturore dhe jashtëletrare. Në vijë të këtij pretendimi, po rikujtojmë maestron e shkrimit shqip, Faik Konicën, i cili në kohën kur hapi rubrikën “Kohëtore e letrave shqipe”, paraprakisht kishte ngritur sistemin e referencave, apo siç i quante ai, pikat e përkrahjes, prej nga mëpastaj ai vlerësonte një shkrim letrar. Ai ishte i pari që letërsinë shqipe e përqasi me veprat më të arrira botërore.
Do të ishte mendjemadhësi të pretendohet një gjë të tillë në këtë kohë, por një përpjekje për të vendosur një sistem të verifikuar referencash krijimtare, do të mundësonte që komunikimi kulturor dhe letrar, të fitonte përmasat e mirëqena të një njohjeje më të thellë të produksioneve në të gjitha areat.
Fshirja e sistemit të referencave
Fshirja brutale e sistemit të parmë referencial të ideologjizuar, dhe mungesa e përpjekjeve për të ngritur dhe konsoliduar një sistem të ri, në përputhshmëri me horizontin e pritjeve kulturore dhe letrare, ka bërë që të ripërsëritet deri në banalitet ecja hazare në komunikimet kulturore.
Nga ky breg i shqetësimeve, lehtësisht mund të vërehet edhe mungesa e institucionalizimit të jetës kulturore dhe letrare, por gjithnjë e kuptuar si krijimtari që pret komunikimin e mirëfilltë, dhe jo si pretendim për të prodhuar krijuesin-institucion apo krijuesin-shtet.
Institucionet përfundimisht nuk mund ta krijojnë shkrimtarin, artistin, por ato mund ta konsolidojnë krijimtarinë dhe mund t’i japin një fizionomi të mirëqenë produksionit kulturor dhe letrar.
Gjatë gjithë viteve të tranzicionit, në majën e hierarkisë së institucioneve janë njerëzit që dremisin në katundarizmin e posteve, që të magjepsur nga lartësitë e pushtetit, rrafshojnë në banalitet menaxhimin kreativ të institucioneve. Në mungesë të një sistemi referencial dhe në mungesë të një jete të konsoliduar institucionale, gjithçka merr parashenjën e një voluntarizmi mendjemadh. Në këtë pikë ligështimi, zhvendoset epiqendra e njohjeve kulturore dhe letrare, dhe vendoset brutalisht vetizolimi kulturor.
Në këtë pikë merr hov provincializmi kulturor, që tashmë shtrihet si subkulturë dhe si një areal i pakomunikueshëm me pjesët tjera. Djerrinën e provincializmit më së miri e përkufizon Ezra Paund në një ese te tij. Provincializmi, shkruan ai, përbëhet nga dy pjesë: nga padituria për mënyrat, zakonet dhe natyrën e jetës së njerëzve jashtë një fshati, komuniteti, apo kombi dhe nga dëshira për t’i zhytur të tjerët në padituri. Sipas tij, provincializmi është më tepër se padituri, është padituri plus epsh në vijim të padijes, është keqdashje e fshehur, shpesh një keqdashje vepruese dhe agresive. Duket se gjatë tërë këtyre viteve të tranzicionit hapësirat kulturore shqiptare po e vuajnë këtë padituri dhe këtë keqdashje.
Relativizimi i vlerave, në emër të kulturës masive dhe frymës globalizuese edhe më tepër e ngatërron komunikimin kulturor brendashqiptar. Fuqia e tregut, bota e spektaklit dhe receptimi profan e vlerave të mirëqena, katapulton në hapësirën publike artistin zhongler, atë që di të prek lehtësisht nervin e publikut të etshëm për gjestikulacione. Dhe ky soj i sipërfaqeve komunikon për mrekulli, sepse pas tyre qëndrojnë sipërmarrje të fuqishme dhe kurator që me kohë e kanë kuptuar se si mund të vilet paraja.
Gjithë ata që pretendojnë të posedojnë një mendje prodhimtare, mbeten të humbur në këtë botë spektakli, të cilën na ofrojnë me bollëk mediumet. Ata vetëm mund të përkulen pranë fenerit dritëpak të krijimtarisë dhe të shpresojnë në një mirëkuptim tjetër, në një ambient tjetër kulturor.
Në kohën kur krijuesit nuk mund të shpresojnë në tregun e shitjes, të produksionit të tyre kulturor dhe letrar, mendoj se mbetet e domosdoshme që të futen në ombrellën e proteksionit kulturor, nga se vetëm në këtë mënyrë ata mund të mbijetojnë dhe iu jepet mundësia që ta vijojnë krijimtarinë e tyre.
Format e reja të komunikimit kulturor
Mecenati mbetet një formë e dëshirueshme, e cila ka mundësi që të përthith krijimtarinë e mirëfilltë dhe më pas ta afirmojë si sistem vlerash. Komunikimi kulturor brendashqiptar duhet të fillojë mbi premisën e një sistemi të verifikuar vlerash dhe matanë mbetjeve subkulturore. Ky komunikim, gjithashtu duhet të kapërcej format skematike dhe në ndërkohë duhet të kërkojë mënyra dhe forma të reja të komunikimit. Mediumet kulturore dhe letrare paraqesin një mundësi komunikimi, por edhe ato duket se nuk mund t’i mbijetojnë botës së spektaklit. Shfaqja e portaleve kulturore në internet mund ta dinamizojë komunikimin kulturor.
Për të mos krijuar keqkuptime duhet theksuar se shfaqjet subkultuore, bota e spektaklit, kanë receptuesit në një shkallë tjetër, por kur tërësia imperativit kulturor barazohet me to, kjo nënkupton mungesë të sensit elementar për të dalluar atë që është vlerë e mirëqenë nga ajo që është kalimtare si produksion.
Tashmë mund të duket si demode të përmendet periudha e Rilindjes Kombëtare, por gjatë asaj kohe komunikimi kulturor brenda shqiptar ka qenë shumë më i konsoliduar sesa tani. Vizioni identitar dhe konceptimi si tërësi i kulturës shqiptare mbetet për t’u admiruar edhe sot.
Në kohën kur koncepti kulturë është zgjeruar me prurje të reja teorike dhe është alternuar në politika moderne kulturore që prekin një gamë të gjerë njerëzish, mbetet e domosdoshme që në të ardhmen të qëmtohen edhe praktikat e reja të komunikimit, nëpërmjet të cilave më lehtë të njihet afirmohet produksioni kulturor dhe letrar. Rrjetet e shumta në internet mund të jenë një formë komunikimi, nëse ato krijohen nga profesionist dhe njerëz që sadopak kanë njohuri mbi atë që është vlerë.
Duke pranuar pluralitetin e shfaqjeve kulturore, duke pranuar hutimin dhe rrënojat nën të cilat gjendet komunikimi kulturor, mund të ripohohet se jeta kulturore, megjithatë nënkupton një shpirt krijues, një moment shndërrimi dhe komunikimi. Identiteti kulturor dhe afirmimi i produksioneve krijuese mbi të gjitha nënkupton një sistem koherent vlerash, një konstantë përpjekjesh të panumërta për ta mundur kotësinë dhe fatalitetin. Sensi për vetëkorrigjim mbetet nevojë e domosdoshme për t’i dhënë komunikimit kulturor përmasat e mirëqena.
Përndryshe, edhe gjatë kohë mund të pëshpëritet me një habi fatale “Si nuk e pata mendjen kur u ngritën muret, kurrë nuk i dëgjova muratorët, dhe asnjë tingull të vetëm, pa e kuptuar më ndanë nga pjesa tjetër e botës”.