Shkruan: Prof.dr.Subhi Jakupi
Për organizimin e zgjedhjeve korrekte dhe demokratike duhet të respektohen aktet juridike nacionale dhe ndërkombëtare si dhe masat me të cilat do të matet suksesi i zhvillimit të zgjedhjeve. Zgjedhjet paraqesin elementin thelbësor në procesin e demokracisë gjegjësisht, gurthemeli i secilës demkoraci. Zbatimi dhe organizimi i zgjedhjeve korrekte dhe demokratike është parakusht i domosdoshëm për ndërtimin e demokracisë në një shtet. Komisioni Evropian OSBE/ODHIR si dhe Këshilli i Europës nëpërmjet instrumenteve të veta juridike, gjegjësisht ”Soft law”, ndikoj në krijimin e politikës zgjedhore dhe parashtrojnë rregulla sipas të cilave matet realizimi i sukseshëm i zgjedhjeve si të lira, korrekte dhe demokratike. Të tilla janë si p.sh: “Kodeksi për sjellje të mirë dhe praktika në procesin zgjedhorë”, në Komisionin Venedikut, Karta e Parisit nga viti 1990 si dhe dokumentet tjera lidhur me standardet zgjedhore
Nga raportet periodike nuk eshte arrite perparim ne lidhje me veprimet dhe implementimin e rekomandimeve paraprake nga Zyra e OSBE per Institucionet demokratike dhe drejtave te njeriut (ODIHR) dhe Komisioni i Venedikut. Nevojitet analize gjithperfshirse te legjislacionit te procesit zgjedhor qe te shmangen mangesit e zakonshme dhe te perforcohet sistemi me standardet evropiane dhe nderkombetare. Procesi konsulltativ i gjere duhet ta mbeshtese kete reforme. (Raporti per Maqedonin e Veriut nga Komisioni i EU per vitin 2023)!
Implementimi i drejte i dispozitave te legjislacionit zgjedhor e ne vecanti të Kodit zgjedhor është çelësi për rrugën e Republikës së Maqedonisë se Veriut ka familja Evropiane dhe do të kontribojnë para se gjithash në kthimin e besimt të qytetarëve tek institucionet kompetente shtërore për organizimin e zgjedhjeve dhe para se gjithash kthimi i besimit tek lista zgjedhore.
Standarde tjera detyruese ekzistojnë në shumicën e teksteve lidhur me zgjedhjet. Dokumenti i Kopenhages vitit (1990): Ky është teksti udhëheqës i OSBE në lidhje me numrin e madhë të angazhimeve politike. Neni 7 përcakton 10 parimet kryesore që janë të kapshme për 56 vende – anëtare, gjegjësisht zgjedhje të vërteta demokratike të cilat janë të lira, të drejta, transparente, raportuese nëpërmjet të zbatimit të aplikimit të sundimit të ligjit, nëpërmjet të të drejtës universale dhe të drejtës së barabartë të votës që është e fshehtë dhe garanton të drejtën të jetë i zgjedhur dhe të votohet. (dok. i Kopenhages).
Standardet demokratike që udhëzojnë në secilën fazë të procesit zgjedhor, nga krijimi i sistemit zgjedhor deri në përfundim të zgjedhjeve. Mund të shfrytëzohen si kriteriume konkrete për krijimin e zgjedhjeve të lira dhe korrekte duke i respektuar parimet demokratike në vijim: 1.Zgjedhje periodike; 2.E drejta universale e votës; 3.E drejta e barabartë e votës; 4.E drejta për të u kandiduar për funksion të caktuar; 5.E drejta e votës; 6.Fshetësia e listës votuese; 7.Zgjedhje të pandërmjetsuara; 8.Liria e shprehjes së lirë e vullnetit të qytetarëve.
Politika zgjedhore është njëra ndër politikat më të ndërlikuara në secilen shoqëri. Ajo është e lidhur ngusht me sistemin politik dhe rregullimin kushtetues. Zhvillimet e saj direkt ndikojnë në besimin që qytetarët e kanë në institucionet publike e gjithësesi në legjimitetin e pushtetit shtetëror. Edhe më tepër, ajo është e lidhur me rregullimin e partive politike në punën e tyre dhe në ndikimin që e kanë në zhvillimin e secilës lëmi shoqërore. Politika zgjedhore është e lidhur edhe me mënyrën e përdorimit të drejtës politike themelore të çdo qytetari – e drejta e zgjedhjes. Aktet juridike që e rregullojnë politikën zgjedhore në Republikën e Maqedonisë se Veriut janë: Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë se Veriut; Kodi zgjedhor; Ligji për financimin e partive politike; Ligji për partitë politike; Ligji për konteste administrative; Kodi penal;Ligji për kundërvajtje; Ligji për gjyqet; Ligji për revision shtetëror; Ligji për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit te interesave; Ligji për paraqitjen e vendbanimit dhe vendëqëndrimit të qytetarëve; Ligji për shtetësinë; Ligji për Komitetin për mardhëniet ndërmjet bashkësive; Ligji për përcaktimin e kushteve për kufizimin për kryerjen e funksionit publik, qasja e dokumenteve dhe shpallja e bashkëpunimit me organet e sigurimit shtetëror; Ligji për vetëqeverisje lokale si dhe aktet tjera nënligjore që janë të lidhur dhe të rëndësishme për zhvillimin e zgjedhjeve korrekte dhe demokratike.
Të gjitha këto akte juridike e vendosin kornizën në të cilën organizohen dhe zbatohen zgjedhjet parlamentare, lokale dhe presidenciale, ata i rregullojnë funksionet dhe autorizimet e organeve që i realizojnë zgjedhjet. Kjo kornizë juridike është e plotësuar me akte juridike ndërkombëtare që Republika e Maqedonisë se Veriuti ka nënshkruar dhe ratifikuar, e të cilat e rregullojnë të drejta të caktura lidhur me të drejtën zgjedhore dhe për proceset demokratike që jovetëm se janë parakusht për zbatimin e zgjedhjeve.
Të tilla janë: Pakti ndërkombëtar për të drejtat civile dhe politike; Konventa për eliminimin e të gjitha llojeve të diskriminimit të gruas; Konventa për eleminimin e të gjitha llojeve të diskriminimit racor; Konventa për të drejtat politike të grave; Konventa për të drejtat e personave me nevoja të posaçme;Konventa europiane për të drejtat njerzore si dhe Deklarta për të drejtat e njeriut të Kombeve të bashkuara dhe dokumente tjera ndërkombetare.
Që të jetë ligji i suksesëshm dhe i zbatueshëm, ai duhet me qene i harmonizuar me aktet tjera ligjore të cilat gjithashtu janë të ndërlidhura me zgjedhjet, si dhe të garanton detaje të përputhshme për të gjitha aspektet të procesit zgjedhor, duke kufizuar në atë mënyre mundësin për interpretim jokonzistent ose joadekuat. Praktika tregon se besimi në legjislacionin zgjedhor forcohet kur Ligjet që janë të lidhura me zgjedhjet janë sjellur në mënyrë të hapur dhe gjithpërfshirëse, gjithsesi edhe të egziston konsenzus për pyetje të rëndësishme, siç është edhe sistemi zgjedhor dhe përbërja e administratës zgjedhore. Siguria dhe transparenca në procesin zgjedhor është e përforcuar kur korniza ligjore është vendosur një kohë të gjatë para se të shpallen zgjedhjet. Ajo nënkupton që ndryshimet e elementeve themeloretë ligjeve sipas qëndrimeve të OSBE, nuk do të guxonin të kryejn sëpaku një vit para mbajtjes sëzgjedhjeve. Për fat të keq ky nuk është rast në Republikën e Maqedonisë se Veriut.
Në anën tjetër, në botë mjaftë polemizohet rreth asaj, cili model zgjedhor të zgjedhet, ai me lista të hapura ose të mbyllura. Në 15 prej 17 vendeve të Bashkimit Evropian të cilët kanë modelin proporcional shfrytëzojnë listat e hapura. Në sistemin zgjedhor proporcional, listat e mbyllura më shumë iu përgjigjen partive politike te medha. Partit politike krejtësisht dominojnë në krijimin e listave zgjedhore, kurse zgjedhësve u lehet të vendosin konform sistemit “mer ose le”. Megjithatë, modeli i listave të mbyllura iu mundëson një siguri zgjedhësve, për shkak se mandatet ju ndahen kandidatëve pas verifikimit të radhitjes në listën zgjedhore, në të njejtën kohë, ky lloj i listës zgjedhore jep garancion se në shpërndarjen e mandateve do të respektohen masat e aksionit afirmativ, të cilat shteti i ndërmer ndaj disa grupeve, siqë është për shembull, përfaqësimi i grave, përfaqësimi i nacionaliteteve ose grupeve etnike. Përparsia e modelit me lista të hapura është se qytetarët kanë mundësi më të madhe për zgjedhje, ashtu që ju mundësohet të zgjedhin saktë se për cilin kandidatë duan të votojnë që do të zmadhon legjimitetin dhe përgjegjësin e përfaqësuesve të zgjedhur, mirëpo nga ana tjetër do të zmadhon edhe kualitetin e kandidatëve të propozuar, por partitë në Republikën e Maqedonisë se Veriut tani janë të pa interesuara ose janë të rezervuara rreth ides për ndryshim të modelit zgjedhor duke futur lista të hapura për votim. Përfaqësuesit e listave të hapura theksojnë se me ato do të mundësohet nivel më i lartë i kyçjes dhe interesimit të qytetarëve për zgjedhjet. Gjithashtu, përparimi i sistemit zgjedhor pozitivisht do të ndikon në përforcimin demokratik brendapartiak, si dhe nivelin më të lartë të përgjegjësis të përfaqësuesve politik para qytetarëve. Nga ana tjetër shtrohet pyetja sa ndikojnë listat e hapura në zmadhimin apo zvoglimin e parregullsive zgjedhore.
Faktori i rëndësishëm për zhvillimin e zgjedhjeve korrekte dhe demokratike, gjithësesi janë edhe organet për zbatimin dhe organizimin e zgjedhjeve. Në përputhshmëri me Kodin zgjedhor, oraget për zbatimin dhe organizimin e zgjedhjeve janë:
- Komisioni shtetëror i zgjedhjeve,
- Komisionet komunale të zgjedhjeve dhe Komisioni zgjedhor i qytetit të Shkupit,
- Këshillat zgjedhore dhe Këshillat zgjedhore për votim në përfaqësit konzularo-diplomatike të Republikës së Maqedonisë se Veriut.
OSBE/ ODHIR japin rekomandime që u përkasin organeve zgjedhore:Formimi i komisioeve zgjedhore, me rëndësi është të vërtetohet metoda sipas të cilës do të emërohen anëtarët e organeve zgjedhore si dhe sipas kompetencave që do të u ndahen. Më me rëndësi është gjatë formimit të komisioneve zgjedhore, të zbatohet parimi i pavarësisë dhe paanshmërisë. Kjo do të thot se duhet të ekzistojë përfaqësimi pluralist dhe barazpesha ndërmjet partive politike. Në disa shtete e veçanërisht në ato shtete ku ekziston besimi në procesin zgjedhor, disa persona që gëzojnë autoritet dhe respekt në shoqëri mund të emërohen si anëtar të organeve zgjedhore dhe të njëjtit nuk mund të ndërohen me vetë dëshirë.
Pavarsi dhe paanshmëri të komisioneve zgjedhore, me rëndësi të madhë është që komisionet të jenë të pavarura dhe të paanëshme, gjegjësishtë kjo nuk vlen vetëm gjatë formimit të tyre, por edhe gjatë veprimit. Në kryerjen e punës së tyre, ata patjetër të jenë të pavarur, dhe nuk duhet të u nënshtrhen ndikimeve nga jashtë, ose të frikësohen të njëjtit. Me rëndësi të veçantë është që ata të sigurojnë sendërtimin e të drejtës dhe lirisë së shprehjes, lirise së shoqërimit, tubimit dhe të punojnë në përputhshmëri me ligjin. Ne vecanti duhet pasur kujdes ne azhurimin e Listes se zgjedhesve, parashtrimin e listave te kandidateve, fushates parazgjedhore, financimi i fushates zgjedhore, shpallja e rezultateve si dhe mbrojtjen e te drejtes zgjedhore. Në të kundërtën mundë të vijë në pikpyetje legjitimiteti i zgjedhjeve.
Meqe organizimi dhe zbatimi i zgjedhjeve korrekte dhe demokratike është parakusht i domosdoshëm për ndërtimin e demokracisë në një shtet, Republika e Maqedonise se Veriut si shtet qe eshte ne prag te hapjes se bisedimeve per antarsim ne Bashkimin Evropian duhet angazhim ne nivel shume te larte te gjithe akteret qe marrin pjese ne menyre pasive apo aktive ne zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare te 24 prillit dhe 8 Majit 2024 qe raporti i OSBE/ODIHR te kete vlersim pozitiv ne permbushjen e standardeve themelore te organizimit dhe zbatimit te zgjedhjeve ne te gjitha fazat e procesit zgjedhor meqe raporti ofron konkluzionet se deri në ç’shkallë u zhvillua procesi zgjedhor në përputhje me angazhimet e OSBE-së, parimet universale si dhe detyrime të tjera ndërkombëtare për një proces zgjedhor demokratik, po kështu edhe me legjislacionin vendas.
Shtojce:
REZULTATET NGA ZGJEDHJET PARLAMENTARE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË SË VERIUT – viti 2016 dhe 2020
| Rezultatet nga zgjedhjet parlamentare në RM-së, mbajtur më: 11.12.2016. Votues 1.784.416
|
|||||||||
| Partitë politike – | Vota gjithsejt
|
nj.zgj.1
|
nj.zgj.2
|
nj.zgj.3
|
nj.zgj.4
|
nj.zgj.5
|
nj.zgj.6
|
nj.zgj.7
|
|
| 1 | VMRO-DPMNE Koalicioni | 51-deputet
454577 |
8-72842 | 9-73712 | 11-102829 | 10-101617 | 9-72340 | 4-26193 |
5044 |
| 2 | PDSH | 2-deputet
30964 |
4851 |
5938 |
587 |
/ |
3426 |
2-
16162 |
/ |
| 3 | BDI | 10-deputet
86796 |
1-
12890 |
2-
16868 |
1142 |
481 |
1-
13982 |
6-40547 |
886 |
| 4 | SDSM-Koalicioni | 49-deputet
436981 |
10-92247 | 8-69842 | 9-81204 | 10-94780 | 9
71020 |
3-25986 |
1902 |
| 5 | Koalicija za Promeni i Pravda -Tret bllok (Demokratski sojuz, Frodem, Demos I Moro-rp) | 10028 | 3152 | 2146 | 1359 | 1894 | 1239 | 238 | / |
| 6 | PPD | 1143 | / | / | / | / | / | 1143 | / |
| 7 | Koalicioni “Aleanca për shqiptarët” (LR-PDSH,Uniteti,RDK) | 3–deputet
35121 |
3769 |
6051 |
/ |
/ |
1-
7355 |
2-17946 |
/ |
| 8 | Liberalna Partija | 3840 | 1331 | 734 | 743 | 603 | 429 | / | / |
| 9 | Koalicija VMRO za Makedonija | 24524 | 3809 | 3264 | 6700 | 4723 | 4951 | 920 | 157 |
| 10 | Lëvizja BESA | 5-deputet
57868 |
1-
11597 |
1-
16119 |
/ |
/ |
5163 |
3-
24989 |
/ |
| 11 | Levica / E majta | 12120 | 4556 | 2402 | 1767 | 1394 | 2001 | / | / |
| vota gjithsejt– | 1.153.962 | 211044 | 197076 | 196331 | 205492 | 181906 | 154124 | 7989 | |
| votues nj.zgjedhore– | 1.784.416 | 295858 | 306471 | 280727 | 282537 | 290433 | 307817 | 20573 | |
| Rezultatet nga zgjedhjet parlamentare në RMV, mbajtur më: 15.07.2020. Votues 1.814.263
|
||||||||
| Partitë politike – | Vota gjithsejt –
|
nj.zgj.1
|
nj.zgj.2 | nj.zgj.3
|
nj.zgj.4
|
nj.zgj.5
|
nj.zgj.6
|
|
| 1 | VMRO-DPMNE Koalicioni | 44-deputet
315,344 |
7-
50564 |
7-
47929 |
10-71551 | 10-74478 | 8-
55159 |
2-
15663 |
| 2 | PDSH | 1-deputet
13,930 |
1966 |
1858 |
242 |
/ |
781 |
1-
9083 |
| 3 | BDI | 15–deputet
104,699 |
2–
19488 |
3-
22374 |
3331 |
293 |
3-
21744 |
7-
37468 |
| 4 | SDSM-BESA Koalicioni | 46-deputet
327,408 |
8-
54618 |
7-
47891 |
9-
66853 |
10-77195 | 8-
56622 |
4-
24229 |
| 5 | Integra | 12,291 | 12446 | 2517 | 2364 | 2706 | 1731 | 527 |
| 6 | Gragjansko Demokratska Unija – GDU |
3,555 |
530 |
347 |
1488 |
451 |
739 |
1143 |
| 7 | Koalicioni “Aleanca për shqiptarët/Alternativa” | 12–deputet
81,620 |
2-
14337 |
3-20912 |
992 |
213 |
1-
10716 |
6-
34450 |
| 8 | MORO-Rabotnicka partija | 3,245 | 451 | 402 | 773 | 703 | 543 | 373 |
| 9 | Narodna Partija na Romite – NPR |
1,225 |
1225 |
|
|
|||
| 10 | Demokrati | 1,558 | 217 | 237 | 283 | 397 | 234 | 190 |
| 11 | Levica / E majta | 2-deputet
37,426 |
1-
12000 |
5896 |
1-
6939 |
6835 |
4715 |
|
| 12 | GLAS za Makedonija | 2,802 | 940 | 489 | 456 | 493 | 424 | |
| 13 | Edinstvena Makedonija | 2,604 | 334 | 551 | 404 | 839 | 293 | 182 |
| 14 | Makedonski Koncept-СДУ |
2,585 |
778 |
427 |
473 |
502 |
405 |
|
| 15 | Tvoja Partija | 1,894 | 1210 | 390 | 294 | |||
| vota gjithsejt– | 912186 | 164287 | 158804 | 162648 | 171690 | 160146 | 126175 | |
| votues nj.zgjedhore– | 1.814.263 | 309210 | 319820 | 278511 | 282506 | 314487 | 309727 | |
REZULTATET NGA ZGJEDHJET PRESEDENCIALE NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË SË VERIUT – viti 1994, 1999, 2004, 2009, 2014 dhe 2019.
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më: 16 dhe 30.10.1994; Votues 1.360.729 | |||
| Nr. | Kandidatët– | Vota | % |
| 1 | Kiro Gligorov | 715774 | 52,60% |
| 2 | Ljubisha Georgievski | 197210 | 14,49% |
| Gjithsejt vota | 912984 | ||
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më: vitin 1999; Votues 1.610.340 | |||||
| Nr. | Kandidatët– | Numri i votave rrethi i parë 31.10.1999
|
% | Numri i votave rrethi i dyte 14.11.1999
|
% |
| 1 | Muarem Nexhipi | 155,978 | 14.85% | ||
| 2 | Vasill Tupurkovski | 163,206 | 15.54% | ||
| 3 | Mohamed Halili | 45,731 | 4.35% | ||
| 4 | Tito Petkovski | 343,606 | 32.71% | 514,599 | 45.94% |
| 5 | Stojan Andov | 111,983 | 10.66% | ||
| 6 | Boris Trajkovski | 219,098 | 20.86% | 591,972 | 52.85% |
| Gjithsejt kanë votuar– | 1,050,449 | 65.23% | 1,120,087 | 69.56% | |
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më: vitin 2004. Numri i votuesve 1.709.536 | |||||
| Nr. | Kandidatët – | Numri i votave rrethi i parë 14.04.2004
|
% | Numri i votave rrethi i dytë 28.04.2004
|
% |
| 1 | Branko Crvenkovski | 385,347 | 42.5% | 550.317 | 62,6% |
| 2 | Sashko Kedev | 309,132 | 34,1% | 329.179 | 37,4% |
| 3 | Gëzim Ostreni | 134,208 | 14,8% | ||
| 4 | Zudi Xhelili | 78,714 | 8,7% | ||
| Gjithssejt vota | 935.372 | 48.53% | 909.289 | 53,6% | |
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më:vitin 2009,
Votues 1.792.082 |
|||||
| Nr. | Kandidatët | Numri i votave rrethi i parë 22.03.2009
|
% | Numri i votave rrethi i dytë 05.04.2009
|
% |
| 1 | Imer Selmani | 147547 | 14.48% | ||
| 2 | Mirushe Hoxha | 30225 | 2.97% | ||
| 3 | Nano Ruzhin | 40042 | 3.93% | ||
| 4 | Gjorge Ivanov | 345850 | 33.93% | 453616 | 59.37% |
| 5 | Agron Buxhaku | 73629 | 7.22% | ||
| 6 | Ljubomir Danielov-Frçkoski | 202691 | 19.89% | 264828 | 34.66% |
| Gjithsejt vota | 1019268 | 56.88% | 764032 | 42.63% | |
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më: vitin 2014; Votues 1.779.572 | |||||
| Nr. | Kandidatët | Numri i votave rrethi i parë 07.04.2014
|
% | Numri i votave rrethi i dytë 27.04.2014
|
% |
| 1 | Gjorge Ivanov | 449442 | 51.68% | 534910 | 55.28% |
| 2 | Stevo Pendarovski | 326164 | 37.51% | 398077 | 41.14% |
| 3 | Ilaz Halimi | 38966 | 4.48% | ||
| 4 | Zoran Popovski | 31368 | 3.61% | ||
| Gjithsejt vota | 869617 | 48.53% | 967694 | 54.38% | |
| Rezultatet nga Zgjedhjet Presidenciale në RMV, mbajtur më: vitin 2019; Votues 1.808.131 | |||||
| Nr. | Kandidatët | Numri i votave rrethi i parë 07.04.2014
|
% | Numri i votave rrethi i dytë 27.04.2014
|
% |
| 1 | Blerim Reka | 79.888 | 10.60% | ||
| 2 | Gordana Siljanovska-Davkova | 318.341 | 42.25% | 377.446 | 44.75% |
| 3 | Stevo Pendarovski | 322.581 | 42.81% | 435.656 | 51.65% |
| Gjithsejt vota | 753.556 | 41.68% | 843.508 | 46.74% | |