Дали може да има компромис?

Автор: Сефер Селими јр.

Изборите во Република Северна Македонија завршија. Според првичните резултати во најнискиот историски одзив на гласачите, Албанците се историски повеќе застапени во Собранието на Републиката. Албанците се претставени со 33 пратеници и овој број му се припишува на нискиот одзив на гласачите на СДСМ и на ВМРО-ДПМНЕ, каде двете партии имаат 100.000 помалку гласови отколку во 2016 година, додека традиционалните албански гласачи ја изразија својата волја. Покрај пандемијата и извонредната состојба во која се одвиваа овие избори, ова покажува дека голем дел од граѓаните ја изгубиле вербата во политичките партии и црната кампања влијаела на нивното демотивирање да гласаат за овие партии. Апсолутен победник на овие избори е Али Ахмети ДУИ кој доби 15 пратеници и сега е клучна партија во создавање на новата влада, додека опозицијата во албанскиот камп бележи резултат кој сериозно за прв пат го предизвикува.

Што сега?

ДУИ се натпреваруваше со барањето за првиот албански премиер и е во состојба сериозно да го диктира таквото барање. Ако нема рокада на мандатите од ВМРО-ДПМНЕ до СДСМ и албанската опозиција не стане дел од овие пазарења што чекаат зад вратата да влезат во владата, главниот клуч во формирањето на владата е кај Али Ахмети. Но, има ли простор за компромис? Доколку ДУИ би се откажал од ова барање, тогаш компромис за тоа треба да биде во интерес на прашања што би можеле да го унапредат правниот статус на Албанците во Република Северна Македонија.

1. Албански јазик во уставот – Предупредувања за соработка со опозицијата на албанските партии од страна на ДУИ, покажуваат сериозен потенцијал што може да направи уставни измени и трајно да го заклучи прашањето за албанскиот јазик како службен јазик, прецизирајќи го како ” ‘ Албански јазик „а не како„ јазик што го зборуваат 20% од населението што зборува јазик различен од македонскиот “. Доколку бројките останат такви какви што се, на ова барање недостасуваат 6 пратеници, но ова е сериозна шанса за ВМРО-ДПМНЕ да го зголеми коалицискиот капацитет со албанските партии за следната влада и да го промени својот негативен имиџ во етничкото албанско население таму каде што има 0% прифаќање. 
2. Претседателот да се избере во собранието – Друг важен услов е изборот на претседател. Вистинскиот консензус за претседателот на земјава може да се постигне во парламентот и најбезбеден е во најскоро време да имаме сериозни шанси да го имаме првиот албански претседател, но и да се увериме дека на чело на оваа институција нема да имаме поединци кои можат да ги загрозат меѓуетничките односи и стратешките цели на државата.
3. Целосна фискална и административна децентрализација – директната улога во дневните потреби на граѓаните од страна на централната власт треба да биде минимална. Централната власт треба да игра клучна улога во безбедносните политики, енергетиката, националната и регионалната инфраструктура, образованието, здравството и другите политики кои го одржуваат унитарниот карактер на државата, но исто така обезбедуваат дека услугите се квалитетни на целата територија. Зголемувањето на повратот на ДДВ на локалната самоуправа (во моментов 4,5%) беше дел од изборните ветувања, но има простор овој услов да се зголеми од 10% на 15% што значително ќе го зголеми потенцијалот на локалната самоуправа за ги направија вистинските инвестиции и кои имаат директно влијание врз животот на граѓаните.
4. Отворени списоци – Апсолутно мнозинство граѓани бараат отворени избирачки списоци. Ова барање често се губи во лавиринтите на партиските интереси. Време е ова да се реализира во поширок дијалог со опозицијата, но тоа ќе се одрази и на очекувањето на гласачите да имаат директни избори за претставници во парламентот и општинските совети. Моделот на поделба на изборни единици е проблем што бара сериозна, подолга и посеопфатна дебата.

Не е исклучена можноста да се има широка влада во која ќе учествува и коалицијата Алијансата за Албанците и Алтернативата и Демократската Партија на Албанците. Ова ќе обезбеди стабилно мнозинство кое мора да се соочи со здравствените и економските последици од пандемијата, но исто така ќе обезбеди и поширок консензус за преговорите со Европската унија. Тука политичката конкуренција ќе биде прикажана во управувањето со институциите, додека сите партии ќе бидат во исто време и позиција и опозиција едни на други.

Кои ќе бидат следните потези на политичките партии останува да видиме, но едно е сигурно, земјата се соочува со тешки преговори за враќање на гласот на граѓаните во владата.