Дали нашите политички елити знаат дека без радикални промени во образовниот систем, е загрозена секоја идеја за развој, интеграција и задржување на нашата младина овде како основно,најнеопходно богатство на одржливиот развој на земјата.
Пишува: Азис К. Положани
Изборите во Република Северна Македонија, покрај формалната регуларност на нивното одржување, ме потсетуваат на дилемата дали овие резултати ќе бидат запаметени како „победа поради победа“ или ќе бидат нешто повеќе и поразлично. Имам ваков впечаток затоа што, подолго време, победите не резултираат со очекувањата на граѓаните. Овие очекувања,кои се поттикнати од самите ветувања на изборни кампањи, во многу мала мерка се придружени со конкретен напредок во развојот на демократијата и во подобрувањето на благосостојбата на граѓаните.
Доказ за ова може да се најде во изобилство во различните извештаи на меѓународните институции кои ги следат овие случувања во регионот и светот, како и од граѓанското општество.
Резултатите и начинот на третманот на пандемијата и самата пандемија, континуираното празнење на земјата од страна на младите, само ја отсликуваат непријатната реалност за нестабилноста на нашиот систем и неговите потсистеми. Тука, пред сè, мислам на најчувствителните, како што се слабеењето на исчезнувањето на клучните сегменти на здравствениот систем(превентивата и примарното здравсво), нејаснотијата и ранливоста на нашиот концепт за економски развој, неубедливто владеењето на правото и др.
Пандемијата, по својата сеопфатна природа, ги истакна сите недостатоци и нееднаквости на системот, како на глобално така и на домашно ниво. Овие важни недостатоци, како во здравствениот , така и во социо-економскиот и образовниот систем, ќе претставуваат нови предизвици со кои треба да се справиме. Едноставно не можеме да очекуваме враќање во „нормалност“, а партиите мора да ги отстранат сите илузии на „обични,нормални политики“ и да дефинитивно се ослонат во компетентноста и професионалниот глас.
Во овој контекст, несомнено најголемото разочарување беше хаосот во образовниот систем за кој неправедно се избегна сериозна дебатата сметајќи според тоа „нема вест е добра вест“. Всушност, „смиреноста“ во овој случај е резултат на опортунизмот од двете страни, каде што секоја страна си го гледа својот интерес. Родителите молчат (со неколку исклучоци) затоа што е важно да не бидат изложени на ризик од пандемија (легитимно родителско размислување) и децата без разлика како ке се одвиват работите битно е на крајот да на ја изгубат годината и по можност со максимални оценки (доминантен феномен во последниве години) и од од друга страна, педагозите и особено оние кои се одговорни за образовни политики (со ретки исклучоци) недостатокот на дебата, и покрај многу вознемирувачки показатели, без никакво двоумење го прогласија како „успешна организацијата на наставата“, кога на сите им беше јасно дека нема основа за една таква констатација.
И така, оваа година, покрај пандемијата, продолживме со деградацијата на образовниот систем и падот на квалитетот што мора да се преведе, денес или утре, во она што се нарекува „слабеење до точка на уништување на потенцијалот на човечкиот капитал“. што нема како да стане по опиплив и појасен, како во однос на ситуацијата така и во однос на последиците.
За да се порврди ова доволно е да ја имаш таа несреќна да имаш потреба од здравствена услуга во нашиот здравствениот систем или јавната администрација, да бидеш предмет на судскска постпка, да бидеш на дното на листата за продуктивноста на трудот, кога се зборува за инвестиции во науката и технолошкиот развој ,за иновации во економијата да не бидеш сериозно и да тоа да се оцени како нешто апсурдно .Ова искуство дефинитивно ќе ја олесни вашата работа полесно да го пронајдете одговорот на чувството на недостаток на перспектива кај младите, што ги тера нив да ја напуштат земјата.
Сепак, сето ова гледано од и во контекст на изборите, излегува дека е нормално! Зошто? Очигледно, во вакви услови гласачот полесно може да се манипулира и да ги следи досегашните „традиционални“ ветувања со националистички теми, неинклузивни концепти до таквите што се граничат со ксенофобија кои продолжуваат да го трујат нашето општество и да не му дозволуваат да тргне напред па дури и го враќа назад.
Но, од друга страна, ако ги погледнеме реалните предизвици и очекувања на граѓаните како што е економијата и сега активниот процес на интеграција во ЕУ, може ли некој да поверува дека овие можат да се постигнат во ова опкружување, со овој квалитет на социјален капитал, со овој капацитет ( квалитативни и квантитативни) на човечкиот капитал? И поред желбата на некој одговорен политичар, мислам дека е повеке од јасно дека сонот на нашата младина во овие услови ќе остане само сон. И, се разбира, во Европа со слободни граници, тој нема друг избор освен да го оствари својот сон на друго место.
Враќајќи се на тековниот контекст на штотуку завршените избори, се поставува прашањето дали оние што ќе ја направат владата (кој и да е) се свесни дека поддршката на граѓаните што ја добија (повторно овој пат) нужно мора да се претвори во напредок? Дали тие ќе можат да ги исполнат легитимните аспирации на новите генерации? Дали нашата земја ќе може да организира здравствен систем способен да ги задоволи потребите на граѓаните со стандарди приближни на земјите каде што нашите сонародници, сега се пензионирани и таму тие продолжуваат да живеат затоа што тука не можеме да им обезбедиме соодветни и достојни здравствени услуги .
Дали ја разгледале потребата од фундаментална ревизија на целиот наш образовен систем, како во однос на структурата, така и во однос на методологијата на учење,за да ние не сме секогаш на дното на списокот ПИСА, и не само тоа? Дали ќе можеме да ја зачуваме животната средина за да и ние им остваме за наредните генерации тоа што другите ни оставија на нас ?
Дали нашите политички елити знаат дека без радикални промени во образовниот систем, е загрозена секоја идеја за развој, интеграција и задржување на нашата младина овде како основно,најнеопходно богатство на одржливиот развој на земјата.
Или, пак, некој констирал дека луѓето со знаење, дека меритократијата во градењето на државата и ефикасното консолидирање на системот се опасна работа?!
Во овие моменти на еуфорија за „големиот успех“ на изборите, неопходно е да се разбере дека дека иднината и успехот на следните избори може да се обезбеди само доколку овој „голем успех“ се претвори во конкретен,опиплив напредок и тоа во оние сегменти кои стојат во основата на секое општество. Бидејќи инвестирањето во човечки капитал не е само зголемување од 5 или 10% на платата пред изборите (што во сегашни услови и тоа беше неопходно за подобрување на социјалниот статус на многу социални слоеви). Хуманиот капитал се развива и се одржува со сеопфатни долгорочни владини политики почнувајќи од квалитетот на здравствената услуга (особено грижата за мајките и децата), квалитетот на образованието (оценето со меѓународни инструменти), степенот на инвестирање во науката и образованието, зголемувањето на продуктивноста на трудот и БДП по глава на жител.
Посакувам најзаслужните за досегашните успеси да имаат јасни визии за да ги превземаат неодложно долгоочекуваните прави и храбри чекори за да после четири години се појават со бел образ пред граѓаните. А за тоа ќе морат дефинитивно да имаат на ум дека одговорно спроведување на политиките ќе зависи од квалитетот , знаењето и компетнециите на поедници који ќе стојат на чело на тие политики во соодветните полиња, затоа што само на овој начин ќе можеме да ги запреме неповолните социјални и економски текови, да обезбедиме социјална правда за секој поединец на нашето општество и за да можеме да продолжиме повторно да ги славиме „големите победи“.
*Авторот е Ректор на Универзитетот „Мајка Тереза“ во Скопје