Aвтор: Џелал Незири
Кога во октомври годинава се појавија вести дека Северна Македонија, Албанија и Србија се согласиле да ја унапредат регионалната соработка преку формирање на т.н. „мини-шенген“, во јавноста на скоро сите земји од Западен Балкан се запали дебатата „што стои зад овој план“.
Од екстремните партии во Србија оваа иницијатива се сметаше за понатамошен чекор од Еди Рама за создавање „Голема Албанија“. Поточно, ова го изјави водачот на радикалната партија Двери, Бошко Обрадовиќ. Во меѓувреме, друга партија по име „Нова Србија“ ја нарече иницијативата „голема измама на Александар Вучиќ“. „Тој мал Шенген што Вучиќ го потпиша со Албанците и Македонците не е ништо друго освен претходник на признавањето на независноста на Косово“, рече лидерот на партијата Велимир Илиќ.
Од друга страна, и во Албанија и Косово, имаше гласини против овој проект, нарекувајќи го „план за создавање на поголема Србија“. Халил Матоши, советник на премиерот на Косово, Рамуш Харадинај, остро се спротивстави на вмешаноста на премиерот Еди Рама во оваа иницијатива. На својот Facebook напишал „Малиот Шенген – Голема Србија! Благодарение на премиерот на Албанија, Еди Рама!“ Оваа мапа на Голема Србија за Малиот Шенген, го докажува неговото галопирачко незнаење во врска со српската историска идеја и намера за доминација на Западен Балкан, имено враќање на Косово на 16 февруари 2008 година!“ Косовскиот претседател Хашим Тачи рече дека нема да присуствува на втората средба во Охрид затоа што Косово беше занемарено во првата средба во Нови Сад. „Ние не сакаме да ја замениме нашата евроатлантска перспектива со било каква регионална иницијатива“, рече тој. Дури и во Албанија и дел од албанската јавност во Северна Македонија, Рама беше критикуван за исклучување на Косово од овој процес.
Шенген е град во Луксембург каде се соединуваат границите на Франција и Германија. Границата таму е невидлива, па затоа е тешко да се види дали сте преминале во германскиот или францускиот дел. Само неколку бели испрекинати линии означуваат каде е територијата на Луксембург, каде се наоѓаат Германија и Франција.
Во овој прекрасен град е потпишан Шенгенскиот договор на 14 јуни 1985 година, договор што ги натера повеќето европски земји да ги укинат своите државни граници и да градат Европа без граници позната како „Шенген зона“. Првично беа потпишани само пет земји од ЕУ, но денес е едно од најголемите области во светот што стави крај на граничната контрола меѓу земјите-членки. Концептот за слободно движење меѓу европските земји е многу стар и дури може да се најде во средниот век. Меѓутоа, во модерното време, оваа идеја оживеа откако Европа лошо претрпе од Втората Светска Војна. Конкретни дејствувања во овој поглед се одвиваа само во осумдесеттите години на минатиот век, бидејќи Европа беше заглавена во постојана расправа помеѓу две спротивставени фракции: едната што ја поддржуваше идејата за слободна Европа без контрола на внатрешните граници меѓу земјите, а другата што беше апсолутно против.
Се чини дека истата поделба е и на Балканот. Во оваа иницијатива, за жал, не се најде дури еден град во овој граничен триаголник со кој ќе се крсти овој проект. Она што сега се случува на оваа регионална идеја е да се оптоваруваат со прашања за внатрешната политика на Западен Балкан, презаситена со идеолошко или партиско непријателство.
Ако ги оставиме настрана овие анимозитети за целите на дневната политика, оваа иницијатива се покажува како добра затоа што ја проследува европеизацијата на Балканот како еден проблематичен регион. На ист начин што Франција и Германија го промовираа потпишувањето на Шенгенскиот договор, тоа го прават денес Северна Македонија, Албанија и Србија. Или, исто како што беше создадена Европската унија, кога Римскиот договор во 1957 година ја создаде Европската Економска Унија, во која првично беа вклучени Франција, Белгија, Луксембург, Италија, Холандија и Западна Германија. После помалку од две децении по Втората светска војна, Франција и Германија, како некогашни непријатели, започнаа да работат заедно за општото добро. Резултатот е евидентен – денес имам развиена ЕУ која во последните 60 години немаше војна на нејзината територија. Балканот не треба да измислува некоја формула за надминување на непријателствата, туку едноставно треба да го копира процесот на помирување на земјите што денес ја сочинуваат ЕУ, кои имаат крвави војни со милиони жртви во својата историја.
Со укинување на границите никогаш не може да има значителни негативни ефекти, туку напротив. Слободното движење на луѓето, стоката, капиталот, знаењето и така натаму може да донесе поизразен развој во овој регион. Напротив, изолацијата на државните граници и постојаното поттикнување на нови анимозитети можат да повторат само конфликти или крвави војни на Балканот. Ако оваа иницијатива успее да ги достигне и прифати сите шест земји од Западен Балкан, тогаш тоа би било голем чекор кон смирување на овој проблематичен регион со вековни непријателства. Не верувам дека овој проект ќе биде замена за европската перспектива на аспирантските земји. Напротив, тој ќе го надополни процесот на интеграција во ЕУ и ќе даде огромен поттик за интеграција на шесте земји од Западен Балкан во Европската унија. Ова го велам затоа што ако Балканот стане безбеден и демократски регион со население од 18 милиони, тогаш со тоа ќе биде многу полесно да стане дел од ЕУ. Всушност, интересот за проширување на ЕУ ќе биде ист како во Брисел така и во Балканот, а не како сега кога шесте земји во регионот се сметаат за извор на непријателство, организиран криминал и тероризам во Европа.
Се разбира, Косово е независна држава на Западен Балкан. Значи, таа е една од шесте земји што го сочинуваат овој регион и како таква може да биде извор на стабилност и мир, но и на нови конфликти. Ова, се разбира, не зависи само од Косово, туку и од другите земји, пред се Србија. Сепак, не мислам дека недостатокот на покана за Косово треба да се смета дека не е вклучен во тој процес. Европската Економска Унија е формирана од само шест држави во 1993 година за да стане Европска Унија со 12 држави, а денес има 28 земји членки. Мини-шенген не може да биде целосен и одржлив без вклучување на Косово, но исто така и на Босна и Херцеговина и Црна Гора.
Рама, Заев и Вучиќ може да бидат критикувани за многу грешки во управувањето со нивните земји, но оваа иницијатива е добра и треба јавно да се каже. Ако се стремиме кон интеграција во ЕУ, мора да се однесуваме како држави на ЕУ. Критиките за овој проект, мислам дека произлегуваат од борбата на политичките партии во рамките на државите од Западен Балкан. Во овој судир помеѓу партиите, честопати се стремат да ги поткопаат регионалните процеси што се конструктивни.