Руската воена интервенција во Украина во четвртокот наутро го вклучи алармот во сите западни канцеларии. Какви економски последици може да има оваа војна? Дали се воспоставува новиот светски поредок? Како оваа војна ќе се одрази на Балканот? Како тоа ќе се одрази во Северна Македонија?
На овие прашања и дилеми во ексклузивно интервју за КДП одговара ректорот на Универзитетот на Југоисточна Европа, Академик Абдилменаф Беџети.
„Војната во Украина е закана за промена на светскиот поредок кој е униполарен најмалку три децении“, рече Беџети.
Автор: Селадин Џезаири
КДП: Сите анализи и прогнози покажуваат дека руско-украинската криза ќе има значително глобално, регионално и локално влијание. Како изгледа ова од ваша гледна точка?
АКАДЕМИК БЕЏЕТИ: За да бидеме повнимателни во оценките како и поради многу динамичните случувања во овој конфликт, дали треба да го скратиме моментот кога ги даваме овие оценки? Значи, ние зборуваме само два дена по признавањето на независноста/суверенитетот на двете востанички покраини на Украина од страна на Русија и еден ден по воведувањето на првите санкции од западните земји за оваа акција. Мозаикот станува уште помрачен сега по руската воена интервенција. Во овој поглед, мислам дека влијанијата ќе бидат од повеќе аспекти и за нив разговараме посебно.
Од глобална политичка и геостратешка гледна точка, мислам дека влијанијата ќе бидат многу големи и со последици за проширување во географска димензија. Покрај предизвиците за промена на новиот светски поредок, кој барем овие три децении беше униполарен, сега се создава поредок од два, три или мултиполарен. Следниот предизвик е кршењето на принципите и меѓународното право каде моќниците можат кога и кога сакаат да ги оспоруваат малите или помалку моќните земји. Така, јавното меѓународно право санкционирано, регулирано и надгледувано преку мултилатерални институции како што се Обединетите нации и нивните органи се оспорува и таквите преседани засновани на моќта на државите можат целосно да го променат светскиот поредок.
Од глобална економска перспектива, треба да ги погледнеме влијанијата на непосреден или краток рок и на среден рок. Во моментов најголемите ризици се од психолошка природа на пазарите на капитал (берзи на котирани друштва) и стратешките пазари на стоки (стратешки и основни берзи). Ваквото влијание е видливо и кај двете групи на берзи, каде што нивните индекси значително се намалуваат. Ниту нашата берза во Македонија не е исклучок. Само во последните 5-6 дена падовите се релативно поголеми од оние на светските берзи (Њујорк, Лондон, Франкфурт, Париз, Токио,… итн).
Другиот психолошки аспект е инфлациската спирала дека ако оваа криза продолжи и продлабочи, веројатно е дека контролираната или управувана инфлација може да ги надмине умерените нивоа, па дури и да ги надмине едноцифрените плафони.
На среден рок, економските влијанија и нарушувања може да бидат многу поголеми бидејќи руско-украинските области се извори на големи ресурси не само енергија, туку и минерали, храна…па главно производи и стоки со кои се тргува на берзата каде што снабдувањето и побарувачката немаат стабилни пазарни салда.
КДП: Ескалацијата на конфликтот во се поголеми размери може да го дестабилизира регионот на Југоисточна Европа, особено земјите од Западен Балкан. Како го гледате ова?
АКАДЕМИК БЕЏЕТИ: Регионот на Западен Балкан е веќе многу нестабилен и има соодветно опкружување и лидерство со „плодна деструктивност“, доволно за создавање невралгични ситуации, многу слични на провинциите на „украинските бунтовници“. Најопасните ситуации се со Република Српска (на чело со Додик) во БиХ, северно Косово со српскиот патернализам и напорите да се создаде „Заједница“, Црна Гора со политичка и етничка нестабилност. Ова, рака на срце, не дека досега не е направено, па дури и со конкретна поддршка и акции на Русија. Најиндикативни се напорите на Путин да направи симетрија и аналогија меѓу независноста на Република Косово и украинските провинции. Ова е директна закана.
Олеснителни околности, но не и конкретни гаранции може да биде членството на Албанија и Македонија во НАТО.
КДП: Веќе дехидрираната економија и економскиот потенцијал на Северна Македонија може многу брзо да ескалира со влошувањето на животниот стандард што остава многу да се посакува. Кризата во Украина може да има дополнително влијание, во негативна смисла на зборот?
АКАДЕМИК БЕЏЕТИ: Од економска гледна точка, целиот свет е повеќе „изморен да не речам исцрпен“ по двегодишната пандемија на коронавирус и овие пет-шест месеци енергетска криза. 2020 година на економски план беше речиси трагична и со висока глобална рецесија. Напорите за економско закрепнување во текот на 2021 година генерираа релативно високи стапки на економски раст, но сè уште не го покриваа негативниот раст од претходната година, така што во 2022 година влегуваме со негативен економски резултат во однос на крајот на 2019 година. Освен тоа, како резултат на високите фискални интервенции (речиси во светот) глобалниот јавен долг се зголеми над 10 проценти и моментално во ЕУ тој во просек изнесува над 100% од БДП. И ние бевме дел од овие трендови. Значи, руско-украинската криза, покрај другите негативни аспекти, го најде светот економски многу послаб, па дури и со потрошен потенцијал и со многу помал фискален простор. Сега, во случајот со Северна Македонија, економското влијание ќе биде значајно и сето тоа зависи од натамошната ескалација на ситуацијата. Економската структура на Македонија е многу зависна од ресурсите кои доаѓаат од овој регион: Македонија има енергетски и прехранбен биланс (основни житни култури) кој е избалансиран со околу 40% од годишниот увоз. Од околу 6,5 потребни теравати годишно, Македонија едвај произведува 4 теравати, додека прехранбениот биланс на основните житни култури балансира и со увоз над 40% годишно. Значи, само овие две компоненти ќе имаат доволно влијание врз економијата на земјата, бидејќи и двете имаат висок верижен ефект во другите економски гранки. Кога на ова ќе се додаде увозот на челик кој влијае на градбата, ефектот ќе биде уште поголем.