Под динамиката на другите проблеми кои доминираа на политичката сцена во Северна Македонија, спроведувањето на Законот за употреба на јазиците остана без поттик за да се најде целосна примена во институциите. Стагнацијата и премолчното одбивање да се спроведе законот останува проблем што бара поголема свесност. Тешкотиите во спроведувањето се исто така истакнати во годишниот извештај за 2019 година од страна на Агенцијата за спроведување на јазикот.
Пишува: Бардул Заими
По падот на таканаречен режим на Груевски, се отвори еден хоризонт на политички ангажмани во Северна Македонија, што исто така дојде како резултат на демократската определба на меѓународната заедница.
Едно од прашањата што остана отворено и за кое беа ангажирани сите политички субјекти во албанскиот политички блок беше прегледот на статусот на албанскиот јазик што требаше да биде санкциониран со закон и утврден со устав, според дефиниција на Охридскиот договор. По дебата, не без политички забелешки, во 2018 година парламентот го донесе законот за употреба на јазиците, што како еуфемистичка уставна дефиниција значеше албански јазик, без хипотетички исклучување на јазиците на другите етнички заедници во Северна Македонија. За прв пат во ова време, една македонска партија предводена од нејзиниот лидер Зоран Заев, се посвети на изнаоѓање решение за прашањето на албански јазик, што подразбира значителен напредок кон целосно официализација .
И покрај обидите за друга дефиниција од албанските политички субјекти, новиот закон дојде со дефинирање утврдено со уставот, без споменување на албанскиот јазик, но што значеше дека законот за употреба на јазиците беше посветен на албанскиот јазик.
Според многу експерти, овој закон значително ја унапреди официјалната употреба на албанскиот јазик, додека инструментите за имплементација во институционалната целина беа вклучени во законот. Токму за оваа цел, законот предвидуваше формирање на Агенција за употреба на јазик и Инспекторат што ќе се грижи за спроведувањето на законот.
Законот за употреба на јазиците беше донесен на 14 март 2018 година, но неговото влегување во сила е одложено подолго време со тоа што поранешниот претседател Ѓорѓе Иванов не го потпишуваше. Законот за јазиците беше донесен по второто гласање во парламентот. Законот за употреба на јазиците стапи во сила на 15 јануари 2019 година, кога беше објавен во службен весник.
Но, повеќе од една и пол година откако законот стапи на сила, спроведувањето се соочува со многу тешкотии. Во реалноста, наспроти многу други предизвици што ги помина Северна Македонија, се чини дека имплементацијата на Законот за јазиците е заборавена, и покрај фактот што ова одложување од многу експерти веќе беше протолкувано како недостаток на политичка волја.
Со текот на времето, односно во јануари оваа година, Агенцијата за спроведување на јазикот го објави упатството преку кое се предвидува институциите да имаат полесна примена на законот. Претставниците на оваа институција побараа поефикасно спроведување на законот, додека имаше одложувања и одбивања за негово спроведување од страна на институциите.
Сè додека другите политички настани во Северна Македонија ја засенуваа имплементацијата на Законот за употреба на јазиците, некои напори за спроведување на законот беа надвор од кој било стандард на албанскиот јазик. Сепак, Агенцијата за спроведување на јазиците постојано изјавуваше дека процесот на спроведување на законот минува низ многу тешкотии, додека комплексната реалност е забележана во целата правна инфраструктура каде законот мора да се спроведе.
Под динамиката на другите проблеми кои доминираа на политичката сцена во Северна Македонија, спроведувањето на Законот за употреба на јазиците остана без поттик за да се најде целосна примена во институциите. Стагнацијата и премолчното одбивање да се спроведе законот останува проблем што бара поголема свесност. Тешкотиите во спроведувањето се исто така истакнати во годишниот извештај за 2019 година од страна на Агенцијата за спроведување на јазикот. Според овој извештај, огромното мнозинство институции ја занемариле спроведувањето на законот.
Според истиот извештај, на прашалник на агенцијата упатен до 614 институции од јавниот сектор во врска со исполнувањето на обврската од членот 7 на законот за спроведување на Законот за употреба на јазиците, одговориле само 183 институции. Од податоците доставени од оваа агенција може да се види дека процесот на целосна имплементација на Законот за јазиците се соочува со многу тешкотии, додека огромното мнозинство институции не рефлектират на имплементацијата на законот.
Општо, прашањето за имплементација на Законот за употреба на јазиците доживува бројни одложувања, додека поради други настани и поради пандемијата, немаше кохерентна динамика на имплементација. Реално се чини дека спроведувањето на Законот за употреба на јазиците поминува низ лавиринтите на институциите, додека нема механизам за следење и гарантирање на спроведувањето. Според многу експерти, овој ќор-сокак и премолчено одбивање значи дека законот не се спроведува, додека, исто така, генерално значи дека законот не функционира.
Не е познато како ќе продолжи спроведувањето на Законот за употреба на јазиците, додека многу аналитичари и експерти веќе ја истакнаа старата традиција на непочитување на законите во Северна Македонија. Останува многу важно за новата влада да ја смени логика и да има волја за спроведувањето на законот, во време кога овој закон се губи во лавиринтите на премолчено институционално одбивање.
Креирање јазични политики и анимирање на друга чувствителност за неопходноста од имплементација останува императив во наредните времиња. Кампањи за подигање на свеста, барање одговорност од институциите, но и нивно санкционирање може да создаде еден друг момент за спроведување на Законот за употреба на јазиците. Ова треба да биде сеопфатен потфат, со добро осмислени стратегии и институционална упорност. Македонија се движи кон европските вредности и практики и во рамките на овој процес останува потребно да се разгледаат најдобрите европски практики за спроведување на овој закон. Напротив, постои ризик дека спроведувањето на Законот за употреба на јазиците ќе се „раствори“ во лавиринтите на институционалниот молк.
