За да нема недоразбирања, од почетокот сакам да презентирам една кратка историја на изборите во земјата, каде се вклучуваат и напорите за формирање коалиции, да дефинирам што значи коалицијата и да ги идентификувам факторите што ги овозможуваат или оневозможуваат овие соработки.
Aвтор: Џелал Незири
На 12 април 1939 година, фашистичката Италија ја окупира Албанија, тогаш управувана од кралот Ахмет Зогу. Операцијата траеше пет дена откако Зогу не направи никаков отпор. Италијанците, зачудени од леснотијата на окупацијата, веднаш почнаа да градат нова моќ во Албанија, каде планираа да изградат хиерархија составена воглавно од локалните жители. Но, тие имаа голем проблем во назначувањето на шефови на институците и армијата или полицијата. Сите конкурирале и инсистирале да бидат градоначалници, директори или команданти. Кога избраа еден, после доволно долго време, другите отидоа во спротивната линија – на страна на партизаните. И оттогаш, позната е фразата што најдобро ги дефинира етничките Албанци во Северна Македонија – тути албанези, тути команданти (сите Албанци, сите команданти).
На 12 април 2020 година, околу 81 година подоцна, се очекуваат парламентарни избори во Северна Македонија, и овој пат предвремени. Од изборите во 2006 година, земјата одржа вкупно четири пара парламентарни избори – сите предвремени. Пред сите избори, етничките Албанци имаат иста тема: потребата од предизборни коалиции. Темата станува толку жешка што јавната расправа скоро секогаш преминува во колективна фрустрација, што потоа произведува навреди и етикетириња.
За да се избегнат недоразбирањата, од почетокот би сакал прво да презентирам кратка историја на изборите во земјата, каде се вклучуваат и напорите за формирање коалиции, да дефинирам што значи коалицијата и да ги идентификувам факторите што овозможуваат или оневозможуваат овие соработки.
КОНСПИРАТИВНИОТ ВИНОВНИК КОИ ГИ НАРУШУВА КОАЛИЦИИТЕ
Во политичката историја на Албанците во Северна Македонија, забележани се само два случаи на предизборни коалиции: првиот во 1998 година, поврзан со ПДП и ДПА; вториот во 2008 година, поврзана помеѓу ДУИ и ПДП. За сето ова време во последните три децении, албанскиот политички спектар никогаш не успеа да се групира во две главни идеолошки коалиции – во левиот или десниот – како што е случајот во политичкиот спектар на етничките Македонци, каде секогаш доминираат коалициите предводени од ВМРО -ДПМНЕ и СДСМ.
Кога на парламентарните избори 2011 година опозицијата составена од Албанската Демократска Партија (ДПА) на Мендух Тачи и Националната Демократска Ренесанса на Руфи Осман (РДК) не успеаја да формираат изборна коалиција, виновникот беше откриен дека е лидерот на првата опозициска партија. Се зборуваше дека Тачи ја поткопал коалицијата со РДК, како и со Новата Демократија (ДР) на Имер Селман што се раздели од ДПА, со цел да и овозможи на Демократската Унија за Интеграција (ДУИ) на Али Ахмети уште една изборна победа. Оваа хипотеза беше прифатена од повеќето јавни мислења како вистинити, кои кружат во ресторани, меџлиси, кафулиња и ресторани.
Во предвремените парламентарни избори во 2014 година повторно немаше коалиција помеѓу ДПА и РДК. ДУИ освои 19 места во овие избори, ДПА – 7 места, а РДК само едно. Партијата Демократска Просперитет (ПДП) исто така се кандидираше на овие избори, но не доби доволно гласови за да освои барем еден мандат. Дури и на овие избори етикетата на виновникот за неисполнување на коалицијата му ја закачија на Тачи, а како директор на ова сценарио повторно рекоа дека е Ахмети.
На парламентарните избори во 2016 година, кои дојдоа како резултат на длабоката политичка криза во земјата, навистина се случи она што Италијанците го нарекоа „тути албанези, тути команданти“. Се натпреваруваа вкупно 6 албански партии – ДУИ, БЕСА, АСХ, ДПА, УНИТЕТИ и ПДП, од кои дури и првите четири освоија седишта во Парламентот. Единствената коалиција на овие избори беше Алијансата за Албанците, формирана од ЛР-ДПА и Зијадин Села, фракција која произлезе од ДПА на Тачи и Весел Мехмети РДК, која го наследи Осман на чело на партијата. За неуспехот на АСХ и БЕСА да бидат опозиција овој пат не се обвинуваше Тачи туку Ахмети. Овој последниот беше етикетиран како директор и извршител на опозициската публика.
Сега, пред изборите од 12 април следната година, наместо соединување, ние имаме издвојување на два политички субјекти: од БЕСА се подели Алтернатива, додека од коалицијата АСХ (сега партиско име) излезе од РДК на Мехмети. Оваа политичко здробење се чини дека дополнително ја спречува коалицијата, особено во опозицијата, а виновник повторно ќе биде „другиот“ – што произлегува од теориите на заговор од меџлисите и чајџилниците.
ШТО ЗНАЧИ КОАЛИЦИЈА?
Во последните изборни циклуси, излегувањето на албанските гласачи не надминува 34 проценти. За споредба, на парламентарните избори во 2002 или 1998 година, одекот на излегувањето на Албанците беше над 65 проценти. Покрај недостаток на понуди како мобилизирачка енергија за позитивни промени, недостатокот на коалиции се проценува дека има и демотивирачка улога за албанскиот гласач.
И, што навистина значи зборот „коалиција“, од каде имаат толку многу „алергии“ политички партии?
Според Речникот на Кембриџ, коалицијата значи здружување на различни политички партии или групи за заедничка цел од општ интерес, обично за одредено време, или за влада која има посебен пакет проблеми. Со други зборови, ако две или повеќе лица патуваат од Тетово кон Скопје за општо добро, тогаш тие избираат само едно средство за превоз за да ја постигнат целта, отколку сите да патуваат со нивните автомобили.
Постојат неколку причини зошто работата на коалицијата меѓу етничките Македонци во Северна Македонија наликува на онаа на Скриениот мост, што може да се гради преку ден, но да се урива ноќе. Првата причина е значењето на политиката како пат кон моќта, контролирање или правење бизнис, недавајќи ништо за дадените ветувања, програмите и партиските платформи.
Втората причина е доаѓањето на власт како партнер во бизнис, а не како партија со политичка волја и легитимност донесена од гласачот, на која мора да и служи.
Третата причина е недостаток и промовирање на вистинска политичка понуда за албанскиот граѓанин, каде ќе се оствари директна врска помеѓу партиската платформа и реалните потреби на Албанците како човечко суштество.
И четвртата причина е клиентлистичката призма за разбирање на демократијата од значителен дел од албанскиот електорат, кој, како и политичарите што ги избира, изборите ги смета за можност за добивање на многу конкретна индивидуална можност.
КОИ СЕ ЛИДЕРИТЕ?
Лидерите се клучни лица кои се заслужни, но исто така се одговорни за (не) правење коалиции. Тие не се толку различни од повеќето од оние што ги имаат како приврзаници. Всушност, лидерите се дефинираат како архетипи (универзален модел, примерни) кои ги вклучуваат колективните одлики на луѓето што ги претставуваат. Тие не паднале од небото, но се негово огледало!
Податоците за Централниот регистар на компании покажуваат дека во регионите во кои етничките Албанци се мнозинство, само 2% од компаниите имаат повеќе од еден сопственик. Значи, 98 проценти од регистрираните фимите се во сопственост на само едно лице. Бројот на акционерски друштва, каде како сопственици се појавуваат повеќе физичка лица, е нула. Оваа албанска себичност се чини дека ја потврдува италијанската теза од Втората Светска Војна. Во исто време, тоа е индикатор за недостаток на основна доверба во меѓучовечките односи, недостаток што создава бројни пречки за градење политички коалиции или дури и деловни партнерства.
