Dy projekte madhore, të udhëhequra nga Jared Kushner dhe një aeroport i ri i promovuar nga qeveria shqiptare, janë përqendruar në një zonë të çmuar për biodiversitetin e saj. A janë këto një shenjë e asaj që do të vijë?
Shkruan: Alexis Marie Adams
Ujërat e ndritshme të lagunës së Nartës pasqyronin qiellin – derisa një zog i bardhë masiv, një pelikan dalmat, zbriti nga Adriatiku, duke prekur sipërfaqen me këmbët që i vareshin. “Është një pelikani dalmat,” më tha guida ime, Julian Hoffman.
Ishte hera e parë që e shihja këtë zog të egër dhe qesha nga gëzimi. Pelikani ma kishte tërhequr vëmendjen për herë të parë përmes një gravure të Edward Lear, natyralistit dhe piktorit të shekullit XIX, që qëndronte varur në shtëpinë e gjyshërve të mi. Me sqepin e gjatë dhe puplat e çrregullta në kokë, m’u duk si një personazh vizatimor i lumtur në fëmijëri – përveç syve të tij, që më dukeshin të trishtuar dhe të përhumbur.
Pelikani u ndal me një spërkatje të fortë. Shpejt iu bashkuan zogj të tjerë: flamingo të mëdhenj, lejleku gri, lughanë euroaziatikë dhe një tufë karabullakësh. Krijesat kruheshin, kërkonin ushqim, bërtisnin dhe cicëronin.
Hoffman dhe unë po ecnim në një rrugë me rërë në jugperëndim të Shqipërisë, midis shkëlqimit të detit Adriatik dhe lagunës së Nartës – një vend i dashur nga ornitologët për shumëllojshmërinë e lartë të shpendëve. Destinacioni ynë ishte një gadishull që ofronte pamje mbi deltën e lumit Vjosë prej 24,000 hektarësh, që përfshin lagunën, duna rëre, pyje, basene kripe dhe fshatra peshkatarësh. Delta është shtëpi për një mori speciesh bimore e shtazore, përfshirë edhe pelikanin dalmat, popullata e të cilit është në rënie. Kur Lear e pikturoi këtë zog, lloji tashmë po përballej me rënie për shkak të gjuetisë dhe humbjes së habitatit. Sot, ai klasifikohet si “afër të rrezikuarit” nga Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës, dhe në Shqipëri është në listën “kritikisht i rrezikuar” nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit – “prandaj vende si kjo deltë janë të pazëvendësueshme për mbijetesën e tij,” tha Hoffman.
Në vitin 2021, nisi ndërtimi i një aeroporti të ri ndërkombëtar në skajin verior të lagunës – pjesë e një përpjekjeje të gjerë për të zgjeruar turizmin në rajon. Projekti po vijon, pavarësisht kundërshtimeve nga organizatat kombëtare dhe ndërkombëtare mjedisore dhe thirrjeve të përsëritura nga Konventa e Bernës për të pezulluar ndërtimin.
Në majën e gadishullit qëndruam mbi një sipërfaqe që, sipas planeve të Jared Kushner dhe firmës së tij të investimeve Affinity Partners, do të shndërrohet në një resort luksoz me 6,000 dhoma hoteli dhe vila. Pamjet arkitektonike tregojnë struktura moderne me kate të shumta përgjatë lagunës, dunave dhe plazheve, qendra tregtare, pishina, marina, anije të shpejta dhe një traget që kalon përmes lagunës drejt aeroportit të ri.
Kushner dhe bashkëshortja e tij, Ivanka Trump, po planifikojnë gjithashtu një komunitet luksoz turistik në ishullin e pabanuar të Sazanit, rreth 10 kilometra nga laguna, brenda një parku detar kombëtar. Projektet, që vlerësohen mbi 1 miliard dollarë, kanë ngjallur pakënaqësi tek disa pronarë lokalë që dyshojnë se qeveria shqiptare po e favorizon Kushner për të forcuar marrëdhëniet me vjehrrin e tij, presidentin Trump. Kryeministri Edi Rama i ka mohuar këto pretendime.
Asher Abehsera, drejtuesi amerikan i pasurive të paluajtshme që mbikëqyr projektet, tha përmes emailit se Affinity u tërhoq nga zona për shkak të bukurisë natyrore, qetësisë dhe afërsisë me Vlorën. “Aeroporti i ri do ta rrisë më tej lidhjen me këtë destinacion të jashtëzakonshëm,” shtoi ai.
Zëdhënësi i Affinity, Jonathan Gasthalter, tha se firma kishte angazhuar kompaninë globale Arup si konsulente inxhinierike për projektin. “Arup është lider në industrinë e zhvillimit të qëndrueshëm,” shtoi ai. Por përfaqësuesit e Arup nuk pranuan të komentojnë.
Në prill 2024, një ekip shkencëtarësh zbuloi se delta e Vjosës mbështet rreth 248 specie shpendësh, breshka koka-kuqe dhe një nga fokat më të rrezikuara në botë – foka mesdhetare murg. Zona shërben si pikë ndalimi kritike për miliona zogj në rrugën migratore Adriatike. Një studim tjetër i vitit 2024 e identifikoi deltën si një nga të paktat delta të paprekura në Mesdhe, me rëndësi të jashtëzakonshme për biodiversitetin në rajon.
Në mars 2023, lumi Vjosë u shpall park kombëtar – por delta u përjashtua. Megjithëse ishte e mbrojtur me ligj dhe konventa ndërkombëtare, në shkurt 2024 parlamenti shqiptar i dha një komisioni të drejtuar nga Rama të drejtën të miratojë projekte të mëdha infrastrukturore në zona të mbrojtura – vetëm tre ditë pasi Kushner shpalli planet e tij. Zyra e Kryeministrit dhe Ministria e Turizmit nuk u përgjigjën ndaj kërkesave për koment.
“E kupton pse Kushner zgjodhi këtë vend,” tha Hoffman. “Por gjithashtu e kupton pse është kaq jetik për migrimin e shpendëve.” Ai shpjegoi se zogjtë shmangin Vlorën dhe vijën bregdetare në jug, sepse aty nuk ka më habitat të përshtatshëm – dhe mbërrijnë në deltë, ku lumi ka depozituar shtresa dheu që krijojnë kushtet për jetë të egër.
Më 30 dhjetor 2024, qeveria shqiptare dha miratimin paraprak për projektin në Sazan. Plani për lagunën e Nartës ende nuk është miratuar. Në Serbi, një projekt i ndarë nga Kushner për ndërtimin e një kompleksi luksoz në vendin ku ndodhej ish-ministria e mbrojtjes jugosllave në Beograd u miratua në maj 2024, mes protestash masive.
Ndërtimi i aeroportit dhe planet e Kushner janë pjesë e fushatës së Ramës për ta shndërruar vendin në një “kampion turizmi.” Shqipëria ishte në vendin e katërt në botë për rritjen e vizitave të huaja në vitin 2023, ndërsa në vitin 2024 mbeti vendi i pestë më i varfër në Evropë. Kroacia, pasi doli nga lufta, u bë një pikë e nxehtë turistike. Ndoshta turizmi luksoz do të jetë përfitim edhe për deltën e Vjosës.
Por Joni Vorpsi, ornitolog i organizatës PPNEA, beson se kostoja do të jetë e madhe. Ai punon në mbrojtjen e pelikanëve, rrugët migratore dhe ekoturizëm. “Rama po sakrifikon thesare që mund të ndërtonin një ekonomi turistike të qëndrueshme – për të gjithë, jo vetëm për pak vetë,” tha ai.
Resortet sezonale mbushen në verë, duke rënduar infrastrukturën dhe më pas shndërrohen në “qytete fantazmë” jashtë sezonit. Shumica e të ardhurave, shtoi ai, nuk do të mbeten në zonë. “Turizmi natyror i drejtuar nga komuniteti jo vetëm që ndihmon shpendët, por gjeneron të ardhura që mbeten këtu.”
Ndërsa ecnim në një shteg druri nëpër lagunë drejt manastirit të Shën Marisë në Zvërnec, takuam Atë Jani Terezion, prift ortodoks. Ai na tregoi për historinë e manastirit dhe për zogjtë, që i quajti “një mrekulli.” I pyetur për aeroportin dhe projektet e Kushnerit, ai tha: “Manastiri do të bëhet më i vizituar, por nuk është kjo qëllimi. Do të rrethohet nga ndërtime, laguna do të shkatërrohet dhe kuptimi i këtij vendi do të humbasë. Për çfarë? Për kë?”
Burimi: New York Times
Përktheu: KDP