Amerika dhe Rusia kanë rreth 6,000 raketa ndërkontinentale bërthamore, ndërsa Kina midis 2,300 dhe 2,400. Ky arsenal i tmerrshëm krijon një “ekuilibër frike.” Frikë nga vetëvrasja, sigurisht.
Shkruan: Denko Maleski
Shkruhet shumë për politikën ndërkombëtare, megjithatë askush nuk ka arritur të parashikojë ngjarjet e ardhshme. Dikush ka shkruar se të gjitha parashikimet për ngjarjet në shoqërinë ndërkombëtare të shteteve për dhjetë vitet e ardhshme kanë qenë të gabuara. Më kujtohet mirë se parashikimet për atë se si do të dukej bota në shekullin e njëzet e një ishin se do të mbetej ashtu siç ishte – rivaliteti i rrezikshëm midis dy fuqive të mëdha, Amerikës dhe BRSS-së, dhe blloqeve të tyre ushtarake, NATO-s dhe Paktit të Varshavës. Kur, kundër parashikimeve, në vitin 1989, ra Muri i Berlinit, simboli i botës së ndarë, mbetëm të befasuar. “Epiqendra është në Moskë”, shkrova një tekst me kërkesë të redaksisë së gazetës “Nova Makedonija”, duke njoftuar atë që tashmë ishte e dukshme: që së bashku me murin po binte edhe Rusia. Por edhe kjo dukej aq e pabesueshme sa që redaksia, për çdo rast, shtoi një pikëpyetje në fund të titullit.
Pas shpërbërjes së botës bipolare, erdhi i ashtuquajturi “moment unipolar,” në të cilin bota dominohej nga një fuqi e madhe – Amerika. Shteti ynë fitoi pavarësinë në atë kohë euforie për fitoren përfundimtare të demokracisë liberale dhe “fundin e historisë.” Por të mos harrojmë: ky ishte një “moment” i mirë për ne.
Ato vende që patën fatin të udhëhiqeshin nga politikanë që synonin transformimin demokratik, mjaftonte vetëm ta deklaronin këtë dhe të punonin në atë drejtim për të fituar mbështetjen e fuqisë së vetme botërore. Kështu, mbështetje morën shtete si Polonia, Çekia dhe Hungaria, që dëshironin dhe mundeshin të transformoheshin në demokraci për shkak të përvojës së tyre të kaluar me demokracinë, por edhe ato si Maqedonia, që dëshironin por nuk mundeshin të transformoheshin shpejt për shkak të së kaluarës së tyre autokratike. Amerika, nga përvoja ime me politikanët e saj, dukej si një “përbindësh i mirë,” për të cilin ishte e rëndësishme “tani” dhe “nesër” sipas rregullave amerikane dhe evropiane të lojës në marrëdhëniet ndërkombëtare (transformim demokratik, ekonomi tregu, të drejta të njeriut, pandryshueshmëri të kufijve, shtet ligjor…).
Nuk e interesonte “dje” dhe as nëse atëherë ishit komunistë apo jo. Tridhjetë vite kaluan aq shpejt. Dhe kur menduam se epoka amerikane do të zgjaste përgjithmonë, përsëri u befasuam.
Diku 35 vite pas rënies së Murit të Berlinit, kur Rusia aneksoi Krimenë në vitin 2014 dhe në shkurt 2022 sulmoi Ukrainën, përfundoi edhe ajo epokë e dominimit të pakontestuar amerikan në politikën botërore. Si guxoi Rusia të ndërmerrte një hap të tillë? Me kërcënime për luftë bërthamore, por edhe me qëndrueshmëri ekonomike ndaj sanksioneve më të ashpra ekonomike në historinë e njerëzimit. Eksperimenti demokratik i Jelcinit përfundoi në kaos. Putini, pasardhësi i emëruar prej tij, e ngriti ekonominë e dikurshme superfuqi jo me metoda demokratike, por me ato tradicionalisht autokratike ruse.
Ende më janë të freskëta imazhet nga videoja ku oligarkët rusë, një nga një, përgjigjen në thirrjet e diktatorit të ardhshëm Putin dhe firmosin betimin e besnikërisë. Ata që refuzojnë, përfundojnë në burg, e disa vriten. Dhe kur Amerika injoroi paralajmërimet e shumta të diktatorit rus për të mos zgjeruar NATO-n me Ukrainën, pasi e konsideronin si një “kërcënim ekzistencial,” ai urdhëroi një pushtim të një shteti sovran evropian.
Ndërkohë, po rritej një fuqi tjetër e madhe – Kina. Investimet e mëdha të kapitalistëve perëndimorë nga Amerika dhe Evropa në kapital dhe teknologji në vitet tetëdhjetë vërshuan në vend për shkak të fuqisë së lirë punëtore, por njëkohësisht u bënë një katalizator për ekonominë kineze. Rritja e PBB-së së Kinës u bë dy deri tre herë më e madhe se ajo e Amerikës. Statistikat thonë: rritja amerikane është 2.5 deri në 3%, ndërsa ajo kineze 6 deri në 9%. Dy deri tre herë më e lartë.
Kombinimi i pronës private me atë shtetërore dhe diktaturës politike e bëri Kinën një shtet të aftë për të sfiduar fuqinë amerikane. Fuqia ekonomike e Amerikës me 25 trilionë dollarë PBB krahasuar me atë të Kinës 17.18 dhe Rusisë me 1.5 trilionë, qartë tregon se kush është kush në ekonominë botërore. Nuk duhet të jesh marksist për të kuptuar se kjo fuqi ekonomike shndërrohet lehtësisht në fuqi ushtarake.
Por fakti që Kina ka një rritje dy deri tre herë më të madhe se Amerika, i bën shumë studiues të shquar të politikës ndërkombëtare të konstatojnë se hegjemoni i ri është Kina, e cila së shpejti ekonomikisht dhe ushtarakisht do ta “tejkalojë” Amerikën. Kjo do të jetë vetëm një konfirmim i rregullit se në hierarkinë botërore të fuqisë, askush nuk është i përjetshëm.
Si do të jenë marrëdhëniet e tyre sot në politikën botërore? Në këtë ekuacion duhet të përfshihen edhe fuqitë e tyre bërthamore. Amerika dhe Rusia kanë rreth 6,000 raketa ndërkontinentale bërthamore, ndërsa Kina midis 2,300 dhe 2,400. Ky arsenal i tmerrshëm krijon një “ekuilibër frike.” Frikë nga vetëvrasja, sigurisht. Por nëse individët kryejnë vetëvrasje, përse kjo të jetë e pamundur nga kolektivitetet e quajtura shtete, vendimet e të cilave i marrin politikanët? Mendimi dominues është se nuk do të ketë një Armagedon bërthamor, por rreziku nga një përshkallëzim i rastësishëm në kushtet e një zone të ndezur lufte është gjithmonë i mundur. Dhe këtu nuk duhet të mbështetemi në mendimin dominues, por duhet të shuajmë vatrat e luftës që të mos përballemi sërish, për herë të fundit, me ngjarje që sytë tanë nuk do t’i besojnë – që shtëpia jonë, planeti Tokë, të digjet, dhe ne bashkë me të. /Libertas.mk