Raportet e sapo publikuara të Komisionit Evropian (KE) për vendet e Ballkanit Perëndimor theksojnë se korrupsioni mbetet një nga pengesat më të mëdha në rrugën e rajonit drejt Bashkimit Evropian (BE). Gjatë periudhës së raportimit, vetëm Mali i Zi ka bërë përparim të mirë në fushën e luftës kundër korrupsionit, ndërsa Maqedonia e Veriut nuk ka bërë asnjë përparim. Në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë dhe Serbi, Komisioni Evropian ka vërejtur njëfarë përparimi, ndërsa Kosova ka bërë përparim të kufizuar në luftën kundër korrupsionit, përcjell KDP analizën e EWB.
Edhe pse disa vende kanë kuadro të mjaftueshme ligjore dhe strategjike, në raporte thuhet se të gjitha vendet duhet të synojnë përmirësimin e rezultateve në hetimin, ndjekjen penale dhe ngritjen e akuzave në rastet e korrupsionit në nivele të larta. Sipas raporteve, një tjetër çështje e përbashkët është mungesa e burimeve njerëzore. Shkalla e konfiskimit të pasurive në rastet e korrupsionit përshkruhet si e ulët në pothuajse të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor.
Shqipëria – vetingu me ndikim pozitiv
Sipas Raportit të Komisionit Evropian, Shqipëria ndodhet mes një niveli të caktuar përgatitjeje dhe një niveli të moderuar përgatitjeje dhe ka treguar njëfarë përparimi në fushën e luftës kundër korrupsionit.
Thuhet se zbatimi i vazhdueshëm i procesit të vetingut ka pasur një ndikim pozitiv në luftën kundër korrupsionit në gjyqësor. Sipas Komisionit Evropian, përfundimi i vetingut për të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët është i afërt në shkallën e parë, me 794 raste të përfunduara nga 805.
Struktura e Posaçme për Anti-Korrupsion dhe Krimin e Organizuar (SPAK) ka vazhduar të sjellë rezultate të mira duke avancuar më tej në ndjekjen penale dhe hetimin e rasteve komplekse të korrupsionit, përfshirë ato që përfshijnë politikanë dhe zyrtarë të nivelit të lartë, si dhe raste që lidhen me mbrojtjen e interesave financiare të BE-së.
“Kapacitetet e SPAK-ut në hetimet financiare janë rritur dhe përdorimi sistematik i hetimeve financiare dhe konfiskimeve të pasurive është përmirësuar. Në përgjithësi, korrupsioni mbetet një shqetësim serioz dhe përpjekjet parandaluese kanë pasur ndikim të kufizuar. Miratimi i një ligji të gjerë për amnisti penale çoi në faljen e plotë të 40 individëve të dënuar nga gjykatat e SPAK-ut dhe në uljen e dënimit për 65 të tjerë, gjë që ngre shqetësime,” thuhet në raport.
Sipas Raportit të Komisionit Evropian, rezultatet në luftën kundër korrupsionit kanë mbetur të qëndrueshme.
Kuadri institucional për luftën kundër korrupsionit është vendosur. Masat e tij parandaluese duhet të përmirësohen dhe ka çështje me aspektet e zbatimit të ligjit.
“Pozicioni i ri i Ministrit të Shtetit për Reformën e Administratës Publike dhe Anti-Korrupsion u krijua në janar 2024. Ministri vepron si Koordinatori Kombëtar kundër Korrupsionit. Roli i tij përfshin mbikëqyrjen e aktiviteteve të Drejtorisë së Përgjithshme për Anti-Korrupsion (GDAC). Megjithatë, GDAC përballet me sfida në efikasitetin e saj. Në qershor 2024, Këshilli i Ministrave miratoi një vendim për të transferuar zyrtarisht GDAC-in nga Ministria e Drejtësisë në Ministrinë e Shtetit për Administratën Publike dhe Korrupsionin. Ky vendim nuk ka ndihmuar në adresimin e sfidave ekzistuese, veçanërisht për nevojën për të forcuar funksionet dhe kapacitetet parandaluese të GDAC,” thuhet në raport.
Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar u zbatuan pjesërisht dhe mbeten kryesisht të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, Shqipëria duhet në veçanti të: forcojë hetimin, ndjekjen penale, gjykimin dhe dënimin përfundimtar të rasteve të korrupsionit, veçanërisht në nivel të lartë, përfshirë konfiskimin përfundimtar të pasurive kriminale; të miratojë dhe zbatojë me efektivitet strategjinë anti-korrupsion dhe planet e veprimit që e shoqërojnë, përfshirë vlerësimet e riskut për sektorët më të rrezikuar; të zbatojë në mënyrë efektive planet e integritetit në ato autoritete shtetërore më të prirura për korrupsion, siç është Agjencia e Kadastrës Shtetërore, dhe të adresojë plotësisht rekomandimet e Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO) të Këshillit të Evropës.
Bosnje dhe Hercegovinë: Përparimi në trajtimin e korrupsionit të nivelit të lartë duhet të intensifikohet seriozisht
Komisioni Evropian vlerësoi se Bosnja dhe Hercegovina ndodhet mes një faze të hershme të përgatitjes dhe një niveli të caktuar përgatitjeje në luftën kundër korrupsionit. Është bërë njëfarë përparimi gjatë periudhës së raportimit.
Sipas raportit, Ligji në nivel shtetëror për parandalimin e konfliktit të interesit, i miratuar në mars 2024, është një hap i rëndësishëm përpara, edhe pse ende nuk është plotësisht në përputhje me standardet evropiane. Raporti rikujton se në qershor 2024, Bosnja dhe Hercegovina miratoi një strategji në nivel shtetëror dhe një plan veprimi kundër korrupsionit.
Thuhet se në BiH legjislacioni ende nuk është i harmonizuar në të gjithë vendin. “Përgjigja gjyqësore selektive dhe jotransparente në rastet e korrupsionit (përfshirë korrupsionin në nivele të larta) mbetet e dobët për shkak të mungesës së efikasitetit operacional dhe ndërhyrjeve politike”.
Në prokuroritë e vendit, megjithatë, dënimet në rastet e nivelit të lartë mbeten shumë të pakta, një përjashtim i dukshëm është dënimi përfundimtar në rastin Novaliq etj.
“Vetëm në Kantonin e Sarajevës ka një zbatim efikas të rregullave për konfliktin e interesit, verifikimin e deklaratave të pasurisë dhe mbrojtjen e sinjalizuesve. Nevojiten vlerësime të rrezikut dhe masa të dedikuara për të adresuar korrupsionin në sektorët më të cenueshëm,” thuhet në raport.
Sa i përket rezultateve, raporti i Komisionit Evropian thotë se nuk pati ndryshime gjatë periudhës së raportimit dhe përpjekjet mbetën të pamjaftueshme për të krijuar një rekord të hetimeve proaktive, ndjekjeve penale dhe dënimeve përfundimtare. Përparimi në trajtimin e korrupsionit të nivelit të lartë duhet të intensifikohet seriozisht.
Sipas Komisionit Evropian, vitin e ardhshëm, Bosnja dhe Hercegovina duhet në veçanti të: përfundojë kuadrin legjislativ dhe institucional dhe të përforcojë zbatimin e rregullave për parandalimin e konfliktit të interesit dhe mbrojtjen e sinjalizuesve duke miratuar legjislacion të ri në përputhje me standardet evropiane në të gjitha nivelet e qeverisjes dhe të harmonizojë legjislacionin ekzistues me to; të tregojë përparim drejt krijimit të një rekordi në luftën kundër korrupsionit në nivele të larta; të përmirësojë bashkëpunimin mes policisë dhe prokurorive; të profesionalizojë organet e parandalimit të korrupsionit në të gjithë vendin.
Kosovë: Nevojitet një angazhim më i fortë në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë
Kosova ndodhet në një fazë të hershme të përgatitjes dhe ka njëfarë përgatitjeje në luftën kundër korrupsionit, duke bërë përparim të kufizuar në përgjithësi.
Raporti kujton se Kuvendi i Kosovës miratoi Ligjin për Prokurorinë e Posaçme (SPO) për të forcuar përgjigjen e drejtësisë penale ndaj rasteve të korrupsionit të nivelit të lartë. Sipas Komisionit Evropian, pati njëfarë përparimi në gjykimin e rasteve të korrupsionit, çka rezultoi në një numër më të madh vendimesh përfundimtare dhe dënimesh nga gjykatat.
“Megjithatë, rezultatet ndikohen nga mungesa e burimeve dhe kapaciteteve si dhe nga mungesa e paanshmërisë dhe përgjegjësisë në shërbimin e prokurorisë dhe në gjyqësor”, thuhet në raport.
Sipas KE-së, mbetet i nevojshëm një angazhim më i fortë për të krijuar një rekord të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit në nivele të larta, përfshirë edhe forcimin e përdorimit të mjeteve anti-korrupsion si deklarimet e pasurisë dhe planet e integritetit të institucioneve publike.
Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar u zbatuan pjesërisht dhe mbeten kryesisht të vlefshme.
Sipas Komisionit Evropian, në vitin e ardhshëm, Kosova duhet në veçanti të forcojë më tej kapacitetin e Agjencisë për Parandalimin e Korrupsionit (APC), në aspektin e stafit dhe ekspertizës, për të siguruar që ajo të mund ta përmbushë mandatin e saj në mënyrë efektive; të zbatojë më tej legjislacionin ekzistues anti-korrupsion; të miratojë një strategji kombëtare dhe plan veprimi kundër korrupsionit për vitet 2024-2027, në përputhje me praktikat dhe standardet më të mira evropiane; të forcojë cilësinë e hetimeve në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë duke rritur kapacitetin e Njësisë Speciale Hetimore të policisë dhe duke siguruar bashkëpunimin e saj efektiv me Prokurorinë e Posaçme (SPO).
Mali i Zi: Rekomandimet e KE-së nga viti i kaluar kryesisht janë përmbushur
Mali i Zi ndodhet mes një niveli të caktuar përgatitjeje dhe një niveli të përgatitjes së moderuar në fushën e luftës kundër korrupsionit. Është bërë përparim i mirë në reformat kryesore dhe rekomandimet e vitit të kaluar.
Sipas Komisionit Evropian, kuadri strategjik është përmirësuar me miratimin e Strategjisë së re Anti-Korrupsion 2024-2028, e cila synon përputhjen me standardet evropiane dhe ndërkombëtare duke adresuar parandalimin dhe shtypjen e korrupsionit, si dhe bashkëpunimin ndërkombëtar. Raporti i KE-së thotë se kuadri ligjor është përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme me miratimin e Ligjit të ri për Parandalimin e Korrupsionit dhe ndryshimet në Ligjin për Konfiskimin.
KE-ja thekson se rekordi në luftën kundër korrupsionit mbeti i qëndrueshëm. Rekordi për hetimet dhe ndjekjet penale në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë mbeti i qëndrueshëm dhe duhet të konsolidohet më tej. Rekordi në parandalimin e korrupsionit u përmirësua në aspektin sasior. Në vitin 2023, Agjencia për Parandalimin e Korrupsionit (ACA) pranoi numrin më të lartë të deklaratave të të ardhurave dhe pasurive krahasuar me vitet e mëparshme, një rritje prej 11.5%. Ky rritje është për shkak të një numri më të madh të zyrtarëve të rinj të emëruar publikisht, si dhe një numri më të lartë të deklaratave të paraqitura në përfundim të mandatit.
Raporti thekson se rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar u përmbushën në masë të madhe. Megjithatë, gjatë vitit të ardhshëm, Mali i Zi duhet, veçanërisht, të sigurojë zbatimin e plotë dhe efektiv të kornizave strategjike dhe ligjore të përmirësuara për të adresuar sfidat ekzistuese dhe të vazhdojë përafrimin me acquis-në e BE-së dhe standardet evropiane në parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit, duke adresuar rekomandimet e mbetura nga Komisioni Evropian, Komisioni i Venecias dhe Grupi i Shteteve të Këshillit të Evropës kundër Korrupsionit (GRECO) dhe misionet e rishikimit të barazisë, duke përfshirë për strukturën institucionale dhe funksionimin efektiv të saj; të përmirësojë më tej rezultatet në luftën kundër korrupsionit, përfshirë korrupsionin në nivele të larta, duke forcuar me urgjencë zbatimin efektiv të legjislacionit penal ekzistues nga prokuroria dhe gjykatat, duke përfshirë vendosjen e dënimeve efektive dhe frikësuese; të ndryshojë me urgjencë Ligjin për financimin e subjekteve politike dhe fushatës zgjedhore për të adresuar mangësitë ekzistuese dhe për ta harmonizuar plotësisht me standardet evropiane, për të rritur ndjeshëm transparencën dhe kontrollin e shpenzimeve të partive politike, dhe për të parandaluar abuzimin me burimet shtetërore, duke përfshirë sanksione frikësuese.
Maqedonia e Veriut: Rezultatet në luftën kundër korrupsionit janë përkeqësuar
Maqedonia e Veriut është midis një niveli të caktuar të përgatitjes dhe një niveli të moderuar të përgatitjes dhe nuk ka bërë përparim në parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit. Korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje me shqetësim serioz.
Sipas Raportit të Komisionit Evropian, korniza institucionale në Maqedoninë e Veriut për luftën kundër korrupsionit është e vendosur dhe është e kënaqshme sa i përket masave parandaluese. Është shtuar se janë miratuar dokumente strategjike dhe korniza për luftën kundër korrupsionit është e vendosur, por ka nevojë të përmirësohet, si në aspektin e masave parandaluese ashtu edhe të zbatimit të ligjit.
“Megjithatë, ka nevojë për përmirësim në zbatimin e ligjit. Komisioni i ri i Shtetit për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK) filloi mandatin më 8 shkurt 2024. Është kritike që të veprojë me nivelin më të lartë të profesionalizmit, integritetit dhe pavarësisë. Ajo duhet të vazhdojë të japë udhëzime proaktive politike për parandalimin e korrupsionit dhe të punojë në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente”, thekson Komisioni Evropian.
Komisioni Evropian thekson se rezultatet në luftën kundër korrupsionit janë përkeqësuar. Vazhdon të ketë modele shqetësuese lidhur me një numër të shtuar të vonesave në procedurat gjyqësore dhe një rritje të kthimeve të vendimeve gjyqësore mbi korrupsionin dhe krimin e organizuar.
“Arsyet më të shpeshta për shtyrje përfshijnë mungesën në seancat gjyqësore të të pandehurve ose të mbrojtjes dhe prokurorëve – kryesisht për arsye shëndetësore, dhe të anëtarëve të paneleve të gjykimit kur këta caktohen në një gjykatë tjetër. Gjykatësit dhe prokurorët duhet të menaxhojnë proaktivisht dhe me efikasitet çështjet e tyre për të siguruar drejtësi në kohë. Llogaridhënia gjyqësore duhet të sigurohet në këtë drejtim”, thotë KE-ja.
Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar nuk u adresuan plotësisht dhe prandaj mbeten të vlefshme. Sipas KE-së, gjatë vitit të ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti: të miratojë një Kod të ri Penal në përputhje me acquis-në e BE-së dhe standardet ndërkombëtare; të përmirësojë rezultatet në rastet e korrupsionit në nivele të larta – me hetime proaktive të përkohshme, profesionale dhe transparente, ndjekje penale, dënime përfundimtare dhe rikuperime, përfshirë konfiskimin e pasurive kriminale, konfiskimin me bazë vlerën, konfiskimin e zgjeruar dhe konfiskimin nga palët e treta; të përmirësojë zbatimin e strategjisë kombëtare për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesit dhe gjithashtu rekomandimet e GRECO-s; të caktojë burime të mjaftueshme njerëzore dhe financiare, duke përfshirë ekspertë financiarë në Zyrën e Prokurorit Publik Themelor për Krimin e Organizuar dhe Korrupsionin për të siguruar llogaridhënie efektive në rastet e korrupsionit në nivele të larta.
Serbia: Nevojiten përmirësime të mëtejshme në rezultatet e hetimeve
Sipas Komisionit Evropian, Serbia është midis një niveli të caktuar të përgatitjes dhe një niveli të moderuar të përgatitjes në luftën kundër korrupsionit. Në përgjithësi, është bërë përparim gjatë periudhës së raportimit në rekomandimet e vitit të kaluar.
Komisioni Evropian kujtoi se Serbia miratoi strategjinë e re kundër korrupsionit 2024-2028 në korrik 2024.
“Serbia ende duhet të miratojë dhe të fillojë zbatimin e planit të veprimit shoqërues. Përsa i përket rekomandimeve të Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO), Serbia raportoi, në dhjetor 2023, për rekomandimet e raundit të pestë të vlerësimit. GRECO ka vlerësuar se nga 24 rekomandimet, një rekomandim është plotësuar plotësisht, dhe 10 janë plotësuar pjesërisht”, thuhet në Raport.
Ka përmirësime në krijimin e një rekordi për luftën kundër korrupsionit. Numri i dënimeve përfundimtare në rastet e korrupsionit në nivele të larta në 2023 është rritur në krahasim me vitet e mëparshme. Zyra e Prokurorisë për Krimin e Organizuar ka urdhëruar hetime kundër më shumë individëve dhe ka pasur një numër më të madh aktakuzash të lëshuara.
Për herë të parë që nga viti 2019, një rast rezultoi në konfiskimin përfundimtar të pasurive të fituara në mënyrë të paligjshme. Lidhur me konfiskimin e përfitimeve pasurore bazuar në Kodin Penal, ka pasur nëntë raste të tilla. Serbia duhet të adresojë dobësitë në hetimin dhe ndjekjen penale të rasteve të korrupsionit në nivele të larta, veçanërisht për cilësinë e mbledhjes dhe paraqitjes së provave dhe rrezikun e ndërhyrjeve të motivuara politikisht.
Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar u zbatuan pjesërisht dhe mbeten të vlefshme. Gjatë vitit të ardhshëm, Serbia duhet në veçanti: të përmirësojë më tej rezultatet në hetime, ndjekje penale dhe vendime përfundimtare të gjykatave në rastet e korrupsionit në nivele të larta, veçanërisht sekuestrimin dhe konfiskimin e pasurive kriminale; të adresojë të gjitha rekomandimet e GRECO-s, veçanërisht nga raundi i pestë i vlerësimit; të miratojë dhe zbatojë planin e veprimit kundër korrupsionit që shoqëron strategjinë e re kundër korrupsionit dhe të krijojë një mekanizëm efektiv monitorimi dhe koordinimi për të ndjekur përparimin, duke u përqendruar në të gjitha pikat përkatëse të përkohshme dhe rekomandimet e GRECO-s.