Nevoja për të mbrojtur konkurrencën paraqitet që nga instalimi i tregut të lirë, si një sistem më i drejtë dhe më progresiv i ekonomisë. Tregu i lirë nënkupton mospërzierje nga autoritetet shtetërore në lëvizjet ekonomike, që parasëgjithash nënkuptojnë caktimin e çmimeve të prodhimeve apo shërbimeve. Megjithatë, tregu i lirë nuk është anarkist, por bazohet në rregulla. Parakusht që të funksionojë ekonomia e tregut të lirë është respektimi i rregullave të sublimuara si ligje që mbrojnë konkurrencën, zhdukin anarkinë dhe parandalojnë monopolet. Konkurrenca në tregun e lirë sjell dy përfitime, që janë edhe qëllimi i instalimit të këtij sistemi: uljen e çmimeve dhe ngritjen e cilësisë, nga të cilat përfiton konsumatori i fundit.
Autor: Bardhyl Zaimi
HYRJE
Konkurrenca është karburanti që drejton sistemin e tregut të lirë. Por konkurrenca mund të lulëzojë vetëm nëse kompanitë dhe individët respektojnë aktet juridike që mbrojnë konkurrencën, të cilat në fakt janë rregullat e tregut të lirë. Kur bizneset thyejnë këto rregulla, duke u marrë vesh të rregullojnë çmimet, ata në mënyrë efektive vjedhin nga konsumatorët dhe dëmtojnë ekonominë.
Për të zbatuar ligjet me rregulla të tregut të lirë, shtetet themelojnë institucione të posaçme ligjzbatuese, siç janë trupat rregullatorë për mbrojtjen e konkurrencës. Këto institucione nacionale mbështesin tregjet e lira dhe të hapura duke mbrojtur konkurrencën, në mënyrë që konsumatorët të korrin përfitimet e një tregu të fuqishëm: çmime më të ulëta, produkte dhe shërbime me cilësi më të lartë dhe inovacion më të madh. Zbatimi i rregullave gjithashtu i lejon bizneset të konkurrojnë sipas meritave, fuqizon rritjen ekonomike dhe eliminon pengesat për bizneset që kërkojnë mundësi zhvillimi.
Për të mbrojtur konkurrencën (tregun e lirë) trupat rregullatorë duhet të sanksionojnë pozicionet monopoliste, pozitat dominuese në treg dhe tendencat e disa subjekteve ekonomike që tentojnë t’i ruajnë për përfitime financiare të tyre në dëm të konsumatorëve dhe mbarë ekonomisë.
Ato janë:
- Mbikëqyrin bashkimet që kanë tendenca të dominojnë tregun duke eliminuar konkurruesit
- Eliminojnë dhe ndalojnë pozicione monopoliste dhe dominuese në treg.
- Iniciojnë akte juridike dhe ndryshime ligjore që janë në funksion të tregut të lirë, e që jodomosdoshmërisht janë kompetencë e drejtpërdrejtë e Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës.
- Promovojnë mundësitë ekonomike në tregjet e punës, duke parandaluar apo sanksionuar marrëveshjet e brendshme midis punëdhënësve që rregullonin rrogat apo do ta pengonin të punësuarin të marrë punën që dëshiron ose t’i ofrohet një pagë konkurruese.
- Në mënyrë permanente punon në ngritjen e vetëdijes për tregun e lirë, si në sektorin e biznesit ashtu edhe te konsumuesit, duke mbajtur seminare, trajnime, promovime apo fushata që të lulëzojë konkurrenca, me ç’rast do të përfitojnë edhe bizneset edhe konsumatorët.
HISTORIA E MBROJTJES SË KONKURRENCËS
Ligjet e konkurrencës janë nga fusha e së drejtës që promovon ose kërkon të ruajë konkurrencën në treg duke rregulluar sjelljen kundër konkurrencës nga kompanitë. Këto ligje zbatohen nëpërmjet bashkëpunimit publiko-privat dhe shpesh hasen si ligji antitrust, ligji antimonopol ose ligji për praktikat tregtare.[1]
Historia e së drejtës së konkurrencës arrin deri në Perandorinë Romake. Praktikat e biznesit të tregtarëve të tregut, esnafeve dhe qeverive kanë qenë gjithmonë subjekt i shqyrtimit dhe ndonjëherë sanksioneve të rënda. Që nga shekulli i 20-të, ligji i konkurrencës është bërë global. Dy sistemet më të mëdha dhe më me ndikim të rregullimit të konkurrencës janë ligji antitrust i Shteteve të Bashkuara dhe ligji i konkurrencës i Bashkimit Evropian. Autoritetet kombëtare dhe rajonale të konkurrencës në mbarë botën kanë krijuar rrjete ndërkombëtare mbështetëse dhe zbatuese.
E drejta moderne e konkurrencës ka evoluar historikisht në nivel kombëtar për të promovuar dhe ruajtur konkurrencën e ndershme në tregje kryesisht brenda kufijve territorialë të shteteve kombëtare. Mbrojtja e konkurrencës ndërkombëtare rregullohet nga marrëveshjet ndërkombëtare të konkurrencës. Gjatë negociatave që i paraprinë miratimit të Marrëveshjes së Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë (GATT) në vitin 1947, u propozuan detyrime të kufizuara të konkurrencës ndërkombëtare brenda Kartës për një Organizatë Ndërkombëtare të Tregtisë. Këto detyrime nuk u përfshinë në GATT, por në vitin 1994, me përfundimin e Raundit të Uruguait të negociatave shumëpalëshe të GATT-it, u krijua Organizata Botërore e Tregtisë (OBT). Marrëveshja për Themelimin e OBT-së përfshinte një sërë dispozitash të kufizuara për çështje të ndryshme të konkurrencës ndërkufitare mbi një bazë specifike sektori.[2] Por, Ligji i konkurrencës nuk ka arritur të parandalojë monopolizimin e aktivitetit ekonomik. Ekonomia globale dominohet nga një pjesë e vogël e korporatave të fuqishme transnacionale (TNC). Vetëm 737 lojtarë kryesorë kanë madje 80% të kontrollit mbi vlerën e të gjithë tregtisë botërore.
KONCENTRIMI I TË ARDHURAVE TOTALE DHE DREJTËSIA SOCIALE NË RMV
Po cili është peizazhi i koncentrimit të të ardhurave totale të qytetarëve në Maqedoninë e Veriut dhe si reflektohen modelet e tatimit në çështjen e barazisë së qytetarëve? Përgjigje kësaj pyetje i jep një studim i mëhershëm i kryer nga një ekip shkencëtarësh, i përbërë nga Shpresa Alija dhe Liridona Seferi dhe i drejtuar nga Akademik Abdylmenaf Bexheti.
Sipas këtij studimi, nga të ardhurat totale të qytetarëve prej 3.4 miliardë eurosh, madje 470 milionë euro shkojnë te vetëm 1% e përfituesve, ndërkohë që pjesa tjetër shpërndahet te 99% e mbetur e popullsisë.
Pa marrë parasysh faktin se rroga mesatare në vend është diku 530 euro, studimi zbulon se 50% e popullsisë kanë të ardhura mujore nën 212 euro në muaj, 70%, të ardhura mujore nën 297 euro dhe 90%, të ardhura mujore nën 495 euro. Personat me të ardhura mbi 690 euro në muaj, përbëjnë vetëm 5% të njerëzve me fitime më të larta.
“Nëse krahasojmë ekstremin e djathtë dhe të majtë, mund të konstatojmë se 20 punonjës me të ardhura mesatare mujore prej 212 euro janë të barabartë me 1 punonjës me të ardhura mesatare mujore prej 4,486 euro”, thuhet në studim.
Shtrohet çështja nëse mund Maqedonia e Veriut të ketë një sistem tatimor që do të prodhojë drejtësi sociale. Akademik Abdylmenaf Bexheti dhe ekipi i tij ofrojnë tre skenarë që mund të zbatohen për të ndryshuar normat e taksave personale.
Skenari i parë parashikon rritjen e shkallës tatimore nga 10% në 15% për personat me të ardhura mbi 1.2 milionë denarë në vit, apo rreth 1.600 euro në muaj. Tatimpaguesit që do të preken nga aplikimi i normës progresive të tatimit me këtë skenar janë 1% e përfituesve më të pasur, apo gjithsej 9.408 tatimpagues. Ndryshimi i shkallës tatimore nga proporcionale në progresive, përkatësisht nga 10% në 15%, sipas këtij skenari, do të rezultonte me rritje të të ardhurave nga tatimi personal për 992 milionë denarë ose për rreth 16 milionë euro në vit.
Skenari i dytë parashikon rritjen e shkallës tatimore nga 10% në 18% për personat me të ardhura mbi 1,440,000,00 denarë në vit, apo rreth 2 mijë euro në muaj. Tatimpaguesit që do të preken nga aplikimi i shkallës progresive të tatimit janë poashtu 1% e përfituesve më të pasur. Ndryshimi i shkallës tatimore nga norma proporcionale në progresive, përkatësisht nga 10% në 18%, do të rezultojë me rritje të të ardhurave nga tatimi personal për 1.4 miliardë denarë ose 22.9 milion euro në vit.
Ndërsa, skenari i tretë parashikon rritjen e shkallës tatimore nga 10% në 22% për personat me të ardhura mbi 1.800.000,00 denarë në vit, ose me rreth 2.500 euro në muaj. Tatimpaguesit të cilët do të preken nga aplikimi i shkallës progresive të tatimit me këtë skenar janë poashtu 1% e përfituesve më të pasur. Ndryshimi i shkallës tatimore nga proporcionale në progresive, përkatësisht nga 10% në 22%, do të rezultonte me rritje të të ardhurave nga tatimi personal për 1.7 miliardë denarë ose 27.7 milionë euro në vit.
“Nga skenarët e mësipërm të llogaritjes, mund të konkludojmë se një normë më e lartë e tatimit mbi të ardhurat personale mbi pragun e sipërm (aplikimi i normës progresive të të ardhurave personale), nga njëra anë, rrit ndjeshëm të ardhurat nga tatimi progresiv, ndërsa nga ana tjetër, ajo zvogëlon pabarazinë në vend, kështu që qeveria duhet t’i shpërndajë këto fonde të mbledhura për të luftuar varfërinë dhe për të rritur mirëqenien e popullsisë (për të zvogëluar dallimet midis të pasurve dhe të varfërve)”, thuhet në studimin e kryer nga Akademik Bexheti dhe ekipi i tij.
Pikërisht Acquis për tatimet (Kapitulli 16) i negociatave me BE-në mbulon gjerësisht fushën e tatimeve indirekte, përkatësisht tatimin mbi vlerën e shtuar (TVSH) dhe akcizën. Ai përcakton qëllimin, përkufizimet dhe parimet e TVSH-së. Akcizat për produktet e duhanit, pijet alkoolike dhe produktet energjetike janë gjithashtu subjekt i legjislacionit të BE-së. Për sa i përket tatimeve të drejtpërdrejta, acquis mbulon disa aspekte të taksimit të të ardhurave nga kursimet e individëve dhe të taksave të korporatave. Janë vendet anëtare ato të cilat angazhohen të respektojnë parimet e Kodit të Sjelljes për Tatimin e Biznesit, duke synuar eliminimin e masave të dëmshme tatimore. Bashkëpunimi administrativ dhe ndihma e ndërsjellë ndërmjet vendeve anëtare synon të sigurojë një funksionim të qetë të tregut të brendshëm për sa i përket taksimit dhe ofron mjete për të parandaluar evazionin fiskal brenda komunitetit dhe shmangien e taksave. Shtetet anëtare duhet të sigurojnë kapacitetet e nevojshme implementuese dhe zbatuese, si dhe të sigurojnë ekzistencën e lidhjeve midis sistemeve të kompjuterizuara përkatëse të taksave të BE-së.
Sidoqoftë, mbetet shumë e rëndësishme që të krijohet një suazë ligjore për mbrojtjen e konsumatorëve, por edhe për mbrojtjen në këtë rast të një barazie sociale sidomos në shtetet dhe shoqëritë që kalojnë nëpër turbulenca më të theksuara, ekonomike dhe sociale, siç është rasti edhe me Maqedoninë e Veriut. Realisht edhe Maqedonia e Veriut ka të miratuara ligje që kanë arritur të mbrojnë konsumatorët nga çmimet e larta dhe nga cilësia e ulët e prodhimeve dhe shërbimeve, të cilat janë karakteristikë e monopoleve. Zbatimi i ligjit të konkurrencës varet nga një sistem efektiv i të drejtave të njeriut, më qartë nga e drejta e pronës, e drejta për kontratë dhe e drejta për një proces të rregullt ligjor. Politikat që nxisin konkurrencën ndërmjet kompanive mund të jenë gjithashtu efektive në mbështetjen e të drejtave të njeriut më gjerësisht, për shembull duke siguruar kontrolle mbi fuqinë e korporatave, si dhe duke ndihmuar në luftimin e korrupsionit në qeveri.[3]
Në këtë drejtim, në këtë policy paper ne po japim modelet ligjore, të cilat mund të shërbejnë si një bazë e mirë mbindërtimesh dhe zbatimi të ligjit mbi problematikën komplekse të konkurrencës së tregut.
SHBA – LIGJI ANTITRUST
Kongresi miratoi ligjin e parë antitrust, Aktin Sherman, në 1890 si një “kartë gjithëpërfshirëse e lirisë ekonomike që synon të ruajë konkurrencën e lirë dhe të papenguar si rregull i tregtisë”. Në 1914, Kongresi miratoi dy ligje shtesë antitrust: Akti i Komisionit Federal të Tregtisë, i cili krijoi FTC, dhe Aktin Clayton. Me disa rishikime, këto janë tre ligjet kryesore federale antitrust që janë ende në fuqi sot.
Ligjet antitrust ndalojnë bashkimet e paligjshme dhe praktikat e biznesit në terma të përgjithshëm, duke i lënë gjykatat të vendosin se cilat janë të paligjshme bazuar në faktet e secilit rast. Gjykatat kanë zbatuar ligjet antitrust për tregjet në ndryshim, nga koha e kuajve dhe karrocave deri në epokën e sotme digjiitale. Megjithatë, për më shumë se 100 vjet, ligjet antitrust kanë të njëjtin objektiv bazë: të mbrojnë procesin e konkurrencës për të mirën e konsumatorëve, duke u siguruar që ka stimuj të fortë për bizneset që të operojnë me efikasitet, të mbajnë çmimet në rënie kurse cilësinë në ngritje.
Këtu është një përmbledhje e tre ligjeve kryesore federale antitrust.
Akti Sherman nxjerr jashtë ligjit “çdo kontratë, kombinim ose komplot në kufizimin e tregtisë” dhe çdo “monopolizim, tentativë për monopolizim, ose komplot ose kombinim për të monopolizuar”. Kohë më parë, Gjykata e Lartë vendosi që Akti Sherman nuk ndalon çdo bashkëpunim tregtie, por vetëm ato që janë të paarsyeshme. Për shembull, në një farë kuptimi, një marrëveshje midis dy individëve për të krijuar një partneritet mund të jetë e ligjshme sipas ligjeve antitrust, por pa dëmtuar interesin e konsumatorit. Nga ana tjetër, disa akte konsiderohen aq të dëmshme për konkurrencën, saqë janë pothuajse gjithmonë të paligjshme. Këto përfshijnë marrëveshje të thjeshta midis individëve ose bizneseve konkurruese për të rregulluar çmimet, për të ndarë tregjet ose për të manipuluar ofertat. Këto akte janë “per se” shkelje të Aktit Sherman; me fjalë të tjera, nuk lejohet asnjë mbrojtje apo justifikim.
Dënimet për shkeljen e Aktit Sherman mund të jenë të rënda. Megjithëse shumica e veprimeve përmbarimore janë civile, Ligji Sherman është gjithashtu një ligj penal dhe individët dhe bizneset që e shkelin atë mund të ndiqen penalisht nga Departamenti i Drejtësisë. Ndjekjet penale zakonisht kufizohen në shkelje të qëllimshme dhe të qarta, si p.sh. kur konkurrentët rregullojnë çmimet ose ofertat e manipulimit. Ligji Sherman vendos dënime penale deri në 100 milion dollarë për një korporatë dhe 1 milion dollarë për një individ, së bashku me deri në 10 vjet burg. Sipas ligjit federal, gjoba maksimale mund të rritet në dyfishin e shumës që fituan komplotistët nga aktet e paligjshme ose dyfishin e parave të humbura nga viktimat e krimit, nëse njëra prej këtyre shumave është mbi 100 milionë dollarë.
Akti i Komisionit Federal të Tregtisë (FTC) ndalon “metodat e padrejta të konkurrencës” dhe “aktet ose praktikat e padrejta ose mashtruese”. Gjykata e Lartë ka thënë se të gjitha shkeljet e Aktit Sherman gjithashtu shkelin Aktin FTC. Për shembull, FTC ndaloi një bashkim midis dy shpërndarësve më të mëdhenj të shërbimeve ushqimore të vendit që mund të kishte çuar në kosto më të larta ushqimore në restorante dhe kafene në të gjithë vendin.[4]
Akti i Clayton trajton praktika specifike që Akti Sherman nuk i ndalon qartë, të tilla si bashkimet dhe drejtoritë e ndërlidhura (d.m.th., i njëjti person që merr vendime biznesi për kompanitë konkurruese). Seksioni 7 i Aktit Clayton ndalon bashkimet dhe blerjet ku efekti “mund të jetë në mënyrë thelbësore për të pakësuar konkurrencën ose për të krijuar një monopol”. I ndryshuar nga Akti Robinson-Patman i vitit 1936, Akti i Clayton gjithashtu ndalon disa çmime, shërbime dhe lejime diskriminuese në marrëdhëniet midis tregtarëve.
Përveç këtyre statuteve federale, shumica e shteteve kanë ligje antitrust që zbatohen nga prokurorët e përgjithshëm ose paditësit privatë. Shumë nga këto statute bazohen në ligjet federale antitrust.[5]
BASHKIMI EVROPIAN – LIGJI ANTITRUST DHE KARTELET
Rregullat antitrust përmbahen në instrumente të ndryshme ligjore. Dispozitat bazë janë të përfshira në Traktatin për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFEU). Një sërë rregulloresh që zbatojnë nenet e Traktatit që lidhen me ligjin e BE-së për konkurrencën janë miratuar, qoftë nga Këshilli ose nga Komisioni. Disa nga këto rregullore përmbajnë rregullat e përgjithshme për zbatimin e dispozitave të Traktatit që përcaktojnë, ndër të tjera, kompetencat hetimore të Komisionit. Rregulloret e tjera kanë të bëjnë ose me lloje të veçanta sjelljeje ose me sektorë të veçantë. [6]
Ligji i konkurrencës i Bashkimit Evropian është ligji i konkurrencës në përdorim brenda Bashkimit Evropian. Ai promovon ruajtjen e konkurrencës brenda Tregut të Vetëm Evropian duke rregulluar sjelljen antikonkurruese nga kompanitë për të siguruar që ato të mos krijojnë kartele dhe monopole që do të dëmtonin interesat e shoqërisë.
Ligji evropian i konkurrencës sot rrjedh kryesisht nga nenet 101 deri në 109 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFEU), si dhe nga një sërë rregulloresh dhe direktivash. Katër fusha kryesore të politikave përfshijnë:
- Kartelet, ose kontrolli i marrëveshjeve të fshehta dhe praktika të tjera kundër konkurrencës
- Dominimi i tregut ose parandalimi i abuzimit me pozicionet dominuese të firmave në treg
- Bashkimi, kontrolli i bashkimeve të propozuara, blerjeve dhe sipërmarrjeve të përbashkëta që përfshijnë kompani që kanë një sasi të caktuar, të përcaktuar qarkullimi në BE
- Ndihma shtetërore, kontrolli i ndihmës direkte dhe indirekte të dhënë nga Shtetet Anëtare të Bashkimit Evropian për kompanitë
Institucioni kryesor kompetent për zbatimin e ligjit të konkurrencës brenda Bashkimit Evropian është Drejtoria e Përgjithshme e Konkurrencës, që funksionon në kuadër të Komisionit Evropian (KE). Kontribut në këtë drejtim japin edhe Drejtori të tjera të Përgjithshme, që trajtojnë mbrojtjen e konkurrencës në sektorë specifikë, si për shembull në bujqësi. Drejtoritë mund të urdhërojnë që ndihma shtetërore e dhënë në mënyrë jo të duhur të kthehet, siç ishte rasti në vitin 2012 me Malev Hungarian Airlines.[7]
PROCESI I NEGOCIATAVE DHE POLITIKAT E KONKURRENCËS
Për sa kohë që vazhdon procesi i screening-ut dhe për sa kohë që pritet të vazhdojë procesi i negociatave mes Maqedonisë së Veriut dhe Bashkimit Europian, tashmë përmes kapitujve të veçantë të strukturuar në tërësi homogjene sipas metodologjisë së re shpërfaqen edhe politikat konkrete të BE-së të cilat Maqedonia e Veriut do të duhet t’i implementojë në legjislacionin e vendit dhe në gjithë tërësinë e funskionimit institucional.
Acquis i konkurrencës (Kapitulli 8) mbulon si politikat anti-trust ashtu edhe politikat e kontrollit të ndihmës shtetërore. Ai përfshin rregulla dhe procedura për të luftuar sjelljet antikonkurruese nga kompanitë (marrëveshjet kufizuese midis ndërmarrjeve dhe abuzimit me pozitën dominuese), për të shqyrtuar shkrirjet midis ndërmarrjeve dhe për të parandaluar qeveritë nga dhënia e ndihmës shtetërore që shtrembëron konkurrencën në tregun e brendshëm. Në përgjithësi, rregullat e konkurrencës janë drejtpërdrejt të zbatueshme në të gjithë Bashkimin Evropian dhe shtetet anëtare duhet të bashkëpunojnë plotësisht me Komisionin për zbatimin e tyre.
Gjithashtu, të ndërlidhur si problematikë e kemi në këtë rast edhe mbrojtjen e konsumatorit dhe shëndetin. Acquis për mbrojtjen e konsumatorit (Kapitulli 28) mbulon sigurinë e mallrave të konsumit, si dhe mbrojtjen e interesave ekonomike të konsumatorëve në një sërë sektorësh specifikë. Shtetet anëtare duhet të transpozojnë acquis në legjislacionin kombëtar dhe të vendosin struktura të pavarura administrative dhe fuqi zbatuese që lejojnë mbikëqyrjen efektive të tregut dhe zbatimin e acquis. Duhet të sigurohen gjithashtu mekanizmat e duhur gjyqësorë dhe jashtëgjyqësorë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, të sigurohet informimi dhe edukimi konsumatorëve si dhe të sigurohet roli i organizatave të konsumatorëve. Përveç kësaj, ky kapitull mbulon rregulla specifike detyruese në fushën e shëndetit publik.
PËRFORCIMI I KAPACITETEVETË KOMISIONIT PËR MBROJTJEN E KONKURRENCËS
Në planimetrinë institucionale në Maqedoninë e Veriut në kuadër të politikave dhe obligimeve europiane për mbrojtjen e konkurrencës kemi Komisionin për Mbrojtje të Konkurrencës të themeluar në vitin 2005, ndërkohë që nga viti 2006 është përgjegjës për zbatimin e legjislacionit në fushën e kontrollit të ndihmës shtetërore.
Angazhimi thelbësor i këtij komisioni është zbatimi i rregullave te konkurrencës ka për qëllim vendosjen e një tregu, ku ndërmarrjet marrin pjesë ne mënyrë te barabartë dhe në kushte të njëjta, kurse pozita e tyre në treg së pari të vlerësohet në bazë të cilësisë së prodhimeve përkatësisht shërbimeve të cilat i ofrojnë [8].
Gjithashtu në këtë kuptim, thuhet që detyrë e së drejtës së konkurrencës është t’i ndalojë aktivitetet dhe praktikat e herë pas hershme afariste në treg, të cilat disa ndërmarrje mund t’i sjellin në pozitë e cila në mënyrë të padrejtë është më e volitshme në krahasim me ndërmarrjet e tjera, e me këtë të cenojë konkurrencën e lirë në mes ndërmarrjeve.
Pavarësisht këtyre obligimeve që sipas ligjit kërkojnë një angazhim shumë të gjerë të Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës në realitet ky institucion nuk ka arritur një konsolidim të plotë, gjë që ka pamundësuar një vëllim më të madh pune ndaj gjitha problemeve që shfaqen në tregun e konkurrencës. Ky fakt theksohet në një Raport monitorimi për vitin 2020 mbi mbrojtjen e konkurrencës dhe kontrollit të ndihmës shtetërore, i realizuar nga Center for Economic Analyses (CEA). Ndërkohë që aktualisht vërehet një punë më e ngjeshur e Komisionit, problemet të theksuara në këtë raport monitorimi mbeten edhe sot.
Raporti i CEA-s identifikon gjetjet kryesore për çështjet e mbuluara nga Kapitulli 8 i procesit të negociatave me Bashkimin Evropian, që mbetet kyç për funksionimin e ekonomisë së tregut. Në vijim të aktiviteteve të Komisionit në lidhje me grupet e veçanta të treguesve për tremujorin e katërt 2020 dhe për të gjithë vitin 2020 në përgjithësi, CEA veçon këto gjetje kryesore për punën e Komisionit:
-Siç tregohet në raportet vjetore të Komisionit Evropian dhe në raportet vjetore të vetë KPK-së, ende ka mungesë të kapaciteteve në Komisionin për Mbrojtje të Konkurrencës (KMK). Punësimet e reja të planifikuara për vitin 2020, të cilat janë paraparë me Planin Strategjik për 2020-2022, nuk janë realizuar. Sipas Rregullores së Sistematizimit, në KPP janë paraparë 40 vende pune dhe për momentin janë 24 të punësuar
-Në raportet vjetore të Komisionit Evropian konstatohet nevoja e rritjes së volumit të zgjidhjeve të miratuara për mbrojtjen e konkurrencës. Në vitin 2020 janë miratuar 58 vendime dhe të gjitha janë përqendrime të miratuara pa kushte. KMK rrallëherë nxjerrë vendime për përqendrime të ndaluara. Edhe pse numri i vendimeve është më i madh se mesatarja pesëvjeçare e periudhës së analizuar me 10 vendime, megjithatë është e nevojshme të rritet numri i vendimeve të marra për mbrojtjen e konkurrencës[9].
Gjithashtu në këtë Raport monitorimi vihet në dukje funksionaliteti i faqes së internetit të KMK-së, me një rëndësi të madhe për transparencën e Komisionit, por njëkohësisht theksohen edhe mangësitë në publikime, ndërkohë që aktualisht ka një vëllim pak më të madh publikimesh. Në këtë Raport gjithashtu thuhet se është e nevojshme të forcohet komunikimi i KMK-së me publikun e gjerë përmes publikimit të rregullt të lajmeve dhe informacioneve për aktivitetet e tyre.
Në një studim të gjerë dhe të thelluar të Center for Economic Analyses (CEA) “Politika për mbrojtjen e konkurrencës: Çelës për një ekonomi tregu”, theksohet se sfida të shumta mbeten për ndërtimin e një sistemi modern dhe efikas, i cili do të jetë plotësisht i pajtueshëm me modelin evropian. Studimi identifikon sfida të shumta që lidhen, ndër të tjera, me koordinimin e pamjaftueshëm ndërmjet autoriteteve përkatëse të administratës shtetërore, konsultimin e pamjaftueshëm me palët e interesuara si dhe mungesën e një qasje strategjike për krijimin e politikave publike.
Sipas këtij studimi, nga pikëpamja juridike legjislacioni ekzistues vlerësohet pozitivisht krahasuar me Acquis-in e BE-së, megjithëse shfaqen çështje të hapura, si dhe nevoja për pajtueshmërinë me aktet më të fundit ligjore të BE-së. “Vëzhgimet dhe rekomandimet e KE-së në lidhje me kuadri legjislativ për mbrojtjen e konkurrencës në vitet e kaluara theksojnë nevojën e një dosje përmbarimore të përforcuar në fushën e antitrustit. Në fushë e ndihmës shtetërore vërejtje kryesor janë kapacitetet e kufizuara dhe nevoja për përmirësim në drejtim të qartësisë dhe transparencën e rregullave për dhënien e ndihmës shtetërore, kontrollin e ndihmës shtetërore, mbulimin e saj si dhe mbi të gjitha transparencën mbi ndihmën shtetërore të dhënë”[10].
Sipas këtij studimi, bazuar në situatën e përcaktuar dhe sfidat, veçohen disa rekomandimet që mund ta konsolidojnë sferën e mbrojtjes së konkurrencës dhe dhënies së ndihmës shtetërore në sinkron me politikat për mbrojtjen e konkurrencës që dalin nga Kapitulli 8 i negociatave me BE-në. mëposhtme që munden. Në këtë drejtim theksohet në studim mbetet i domosdoshëm përparimi drejt një qasjeje të integruar dhe strategjike për një kuptim më të mirë të nivelit të rëndësisë së konkurrencës, për zhvillimin ekonomik, për uljen e korrupsionit, për rritjen e besimit në institucione, si dhe për krijimin e politikave publike për mbrojtjen e konkurrencës.
Gjithashtu studimi piketon edhe krijimin e një qasjeje të integruar strategjike për alokimin e fondeve publike si ndihmë shtetërore në një nivel të lartë, duke marrë parasysh vlerësimin e shtetit, në mënyrë të planifikuar, duke përfshirë efektet që janë pozitive, por edhe ato negative të mundshme, implikimet mbi konkurrencën, tregun e lirë dhe ekonominë e tregut. Gjithashtu rekomandohet përmirësimi i shkallës së pavarësisë financiare të Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës dhe forcimi i kapaciteteve të tij.
PËRFUNDIME
Përgjithësisht, në bazë të analizave dhe studimeve të konsultuara vërehet se ka një koncentrim të të ardhurave totale të qytetarëve, që realisht krijon pabarazi sociale në Maqedoninë e Veriut. Sipas ekspertëve, kjo vjen për shkak të dominimit dhe mosekuilibrimit të ekonomisë së tregut, gjegjësisht strategjive dhe politikave të zbehta të mbrojtjes së konkurrencës së tregut. Përgjithësisht ekzistojnë ligjet për mbrojtjen e konkurrencës, por duhet që edhe më tej të harmonizohen me politikat dhe aktet europiane. Gjithashtu mund të theksohet se funksionimi i Komisionit për Mbrojtje të Konkurrencës edhe pse ka progres, ende duhet të konsolidohet në aspektin e kapaciteteve njerëzore, financiare dhe strukturore, në mënyrë që t’iu përgjigjet shpejt dhe në kohë të gjitha çështjeve që dalin si problematike në fushën e konkurrencës.
Krijimi i politikave publike dhe zbatimi i tyre në funksion të mbrojtjes së konkurrencës mbetet domosdoshmëri në drejtim të stabilizimit të konkurrencës dhe bashkë me këtë edhe të mbrojtjes së konsumatorëve dhe shëndetit të tyre. E gjithë kjo kërkon suazë ligjore të harmonizuar me BE-në, por edhe zbatim transparent të obligimeve konform filozofisë për një konkurrencë të denjë dhe korrekte. Anomalitë e shfaqura gjatë kohës së pandemisë dhe krizës energjetike me çmimet që i atakuan drejtpërdrejt qytetarët mund të shmangen vetëm duke kultivuar politika korrekte publike në mbrojtjen e konkurrencës dhe duke zbatuar në mënyrë transparente rregullat e lojës të sanksionuara në ligj, që tashmë janë pjesë e funksionimit të Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës, si institucion që kontrollohet nga Parlamenti i RMV-së.
#демократски_институции #institucione_demokratike #democratic_institutions #CivicaMobilitas
[1] Antitrust: Overview – Competition – European Commission (2017), link – ec.europa.eu
[2] Taylor, Martyn D. (2006). International competition law: a new dimension for the WTO?. Cambridge University Press. p. 2
[3] Promoting competition, protecting human rights (2016) – https://www.oecd.org/daf/competition/promoting-competition-protecting-human-rights.htm?fbclid=IwAR0jcv9rSVD0Itj2ZlqyE0S5TT0WMVthOyjVzRtqGVM45vlC47XWicB4XNY
[4] Protecting consumers by promoting competition (2023), link – https://www.ftc.gov/enforcement/competition-matters/2017/03/protecting-consumers-promoting-competition?fbclid=IwAR2CMJd7QOb8MFvI_co_ToYZYoA3LxvUtE7Ty26cajOv7TYyjRiB8rlXnbU
[5] The Antitrust Laws (2023), link – https://www.ftc.gov/advice-guidance/competition-guidance/guide-antitrust-laws/antitrust-laws?fbclid=IwAR1dZeWgTF3YrK5mLWkEuOCBvmxpFxTg1jxBs7RcwZRIVK3G1yLHh5257HY
[6] Antitrust and Cartels Legislation (2023), link – https://competition-policy.ec.europa.eu/antitrust/legislation_en
[7] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32013D0150
[8] Komisioni për Mbrojtjen e Konkurrencës, linku: http://kzk.gov.mk/sq/rreth-nesh/
[9] Center for Economic Analyses, linku: https://cea.org.mk/monitoring-izveshtaj-2020-zashtita-na-konkurentsijata-i-kontrola-na-drzhavnata-pomosh-2020/
[10] https://cea.org.mk/wp-content/uploads/2020/04/0.-FINALFINAL-POLICY-STUDY-Ch-8-Regulatory-Instit-CIP-w-design-21042020.pdf