Mosmarrëveshjet mbi identitetet kombëtare dhe pakicat po shfaqen si një pengesë për zgjerimin e bllokut në Evropën Lindore
Shkruan: Tony Barber / FT
Duket si histori e lashtë tani, por për 27 vjet pas rënies së Jugosllavisë komuniste, një mosmarrëveshje pasionante mbi Aleksandrin e Madh pengoi zgjerimin e BE-së në Ballkan. Sherri kishte në qendër nëse mbreti luftëtar, i cili vdiq 2300 vjet më parë në Babiloni, ishte grek apo maqedonas. Ai ishte pjesë e një lufte më të gjerë midis Greqisë dhe ish-republikës jugosllave të Maqedonisë mbi simbolet dhe substancën e identitetit kombëtar, trashëgimisë kulturore dhe territorit.
Mosmarrëveshja u zgjodh në fund me Marrëveshjen e Prespës të vitit 2018, që mban emrin e një liqeni që shtrihet mes dy shteteve dhe Shqipërisë. Ish-republika jugosllave e quajti veten Maqedonia e Veriut, ndërsa Greqia njohu të drejtën e shumicës sllave të atij vendi për të përdorur termin “maqedonas” për kombësinë dhe gjuhën e tyre. Megjithatë, ndërsa BE-ja fillon detyrën e mundimshme gjatë dekadës së ardhshme ose më shumë për të përfshirë gjysmë duzine ose më shumë vende, kryesisht në Evropën lindore dhe juglindore, ne nuk duhet të nënvlerësojmë pengesat që mund të dalin nga argumente të ngjashme gjatë historisë dhe të drejtat e pakicave etnike.
Deri më tani, shumica e diskutimeve të planit të BE-së janë fokusuar në dy pyetje. A do t’i reformojë BE-ja institucionet, politikat dhe rregullimet financiare në atë mënyrë që të lejojë zgjerimin e saj nga 27 në më shumë se 30 shtete? Dhe a janë anëtarët e ardhshëm – potencialisht duke përfshirë Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Moldavinë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut, Serbinë dhe Ukrainën – të aftë të reformojnë veten për të përmbushur standardet e BE-së për demokracinë, sundimin e ligjit dhe një ekonomi tregu funksionale?
Këto janë pengesa të mëdha. Por një grup i ndërthurur i tensioneve rajonale mbi historinë, identitetin dhe territorin nuk është më pak shqetësues. Disa mosmarrëveshje janë të njohura, si ajo midis Serbisë dhe ish-krahinës së saj të Kosovës, një shtet me shumicë etnike shqiptare, shpallja e pavarësisë së të cilit në vitin 2008 ende nuk njihet nga pesë anëtarë të BE-së, e lëre më nga Beogradi. Pastaj janë grindjet e brendshme mes boshnjakëve, serbëve të Bosnjës dhe kroatëve të Bosnjës në Bosnje dhe Hercegovinë.
Ankesat e Hungarisë për trajtimin e pakicës së saj etnike hungareze nga ana e Ukrainës – të refuzuara nga Kievi – janë pjesë e së njëjtës pamje. Po kështu, janë edhe mosmarrëveshjet polake-ukrainase mbi Stepan Bandera, një udhëheqës ultranacionalist ukrainas, pasuesit e të cilit masakruan polakët dhe hebrenjtë në Luftën e Dytë Botërore. Seksione të elitës politike dhe shoqërisë ukrainase e nderojnë Banderën.
Megjithatë, ndërsa perspektiva e zgjerimit të BE-së afrohet, mosmarrëveshjet e tjera rajonale po dalin në sipërfaqe. Merrni Shqipërinë dhe Greqinë, marrëdhëniet e të cilave janë përkeqësuar këtë vit pas arrestimit të Fredi Belerit, një politikan etnik grek në qytetin jugor shqiptar të Himarës, i dyshuar për blerje votash. Shkaku i Belerit, i cili mohon akuzat, është marrë nga qeveria greke, e cila në sytë e Shqipërisë po shfrytëzon aferën për të bllokuar rrugën e Tiranës drejt anëtarësimit në BE duke pretenduar diskriminim ndaj minoritetit etnik grek në Shqipëri.
Një mosmarrëveshje tjetër, e cila kujton tensionet mbi Aleksandrin e Madh, e vendos Bullgarinë në grindje me Maqedoninë e Veriut për një revolucionar të quajtur Goce Delchev, i vrarë në vitin 1903 ndërsa luftonte sundimin osman në Ballkan. Sofja dhe Shkupi nuk mund të bien dakord nëse Dellçevi ishte patriot bullgar apo maqedonas.
Ndërkohë, Bullgaria ka fituar mbështetje nga qeveritë e tjera të BE-së për pikëpamjen e saj se rruga e Maqedonisë së Veriut drejt anëtarësimit duhet të kushtëzohet me ndryshimin e kushtetutës së saj për të përfshirë bullgarët si një nga “popujt themelues” të atij vendi. Sofja, nga ana tjetër, nuk është e detyruar të njohë ekzistencën e një pakice maqedonase në tokën e saj, pavarësisht vendimeve të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në mbështetje të këtij komuniteti. Opozita nacionaliste e Maqedonisë së Veriut nuk është në gjendje t’i nënshtrohet Bullgarisë, duke e bërë të dyshimtë nëse amendamenti kushtetues mund të mbledhë shumicën e nevojshme prej dy të tretave në parlament.
Me vullnet të mirë të mjaftueshëm nga të gjitha anët, mund të jetë e mundur të kapërcehen grindjet shqiptaro-greke dhe bullgaro-maqedonase. Pa të, hapësira zgjerohet për ndërhyrje nga fuqitë e jashtme me qëllime të këqija, si Rusia. Presidenti Vladimir Putin e dinte saktësisht se çfarë po bënte në vitin 2017 kur i tha një udhëheqësi vizitues të Maqedonisë së Veriut: “Alfabeti dhe letërsia sllave na erdhën nga toka maqedonase”. Ky koment shkaktoi zemërim në Bullgari dhe vazhdoi tensionet midis Sofjes dhe Shkupit.
Mosmarrëveshjet mbi historinë e Ballkanit mund të duken të vështira, sepse ato shkojnë në thelbin e identitetit dhe ndjenjës së sigurisë kombëtare të secilit vend. Por Marrëveshja e Prespës tregon se përparimi është i mundur. Një guxim, pjekuri dhe vullnet i ngjashëm për kompromis do të nevojiten për të realizuar ëndrrën e zgjerimit të BE-së.