Tre skenarë janë në lojë për të ardhmen e OSBE-së në vitin 2024. Njëri prej tyre është se Maqedonia e Veriut do të jetë kryesuese për të dytin vit radhazi sepse Rusia vuri veton ndaj kandidatit të vetëm – Estonisë. Megjithatë, Qeveria duhet të bëjë llogaritë për këtë, por duhet konsensus edhe me 56 anëtarët e tjerë, shkruan REL në gjuhën maqedonase, përcjell KDP.
Kryesimi me OSBE-në, i filluar nga 4 dhjetori i vitit 2020, u cilësua si një sukses diplomatik i Maqedonisë së Veriut sepse për herë të parë vendi kryeson me organizatën më të madhe për siguri dhe bashkëpunim në Evropë.
Tre muaj para skadimit të mandatit, organizata është në një pozitë të palakmueshme – Maqedonia e Veriut nuk ka kujt t’ia dorëzojë presidencën për vitin e ardhshëm.
Përveç kësaj, vendi po përgatitet të presë takimin vjetor ministror që duhet të mbahet në Shkup pas një muaji e gjysmë dhe përballet me sfidën e mbledhjes së shefave të diplomacisë nga vendet anëtare në një vend – nga sekretari amerikan i Shteti Anthony Blinken për ministrin rus Sergej Lavrov.
I vetmi vend që dy vjet më parë paraqiti kandidaturë për të marrë presidencën nga Maqedonia e Veriut për vitin 2024 është Estonia. Por në OSBE vendimet merren me konsensus të të 57 shteteve anëtare, gjë që nuk është e arritshme në këtë vit. Rusia deri më tani ka vënë veton ndaj fqinjit të saj perëndimor, dikur pjesë e Bashkimit Sovjetik. Federata Ruse ka Bjellorusinë si aleate në bllokadë.
Deri më tani, OSBE-ja nuk ka qenë kurrë në një situatë të tillë dhe disa ministra të punëve të jashtme paralajmëruan së fundmi se kjo mund të nënkuptojë një kolaps për organizatën.
Për të dalë nga kriza janë në lojë tre skenarë, thotë ministri i Punëve të Jashtme, Bujar Osmani, kryetar aktual i OSBE-së. Secila prej tyre kërkon konsensusin e të 57 anëtarëve.
E para është të ndryshojë mendjen e Rusisë, dhe kështu Bjellorusisë, kështu që Estonia është kandidati i vetëm për të marrë presidencën nga Maqedonia e Veriut në vitin e ri. Por për këtë ka mbetur pak kohë, duke qenë se pala ruse konfirmoi bllokadën ndaj Estonisë më pak se një muaj më parë.
“Më 26 shtator kam thirrur një mbledhje të jashtëzakonshme të OSBE-së ku morën pjesë mbi 40 ministra për të ngritur këto çështje. Dhe atje Federata Ruse edhe një herë tha qartë dhe me zë të lartë se nuk do ta mbështesë Estoninë”, ka thënë Osmani për Radion Evropa e Lirë.
Opsioni i dytë, megjithatë, është gjetja e një vendi të tretë – të pranueshëm për Perëndimin dhe Rusinë. Shefi i diplomacisë maqedonase thotë se për këtë kanë formuar të ashtuquajturin një grup miqsh të kryetarit të cilët së bashku me të bëjnë një konsultim për të gjetur një alternativë.
“E keni vënë re që në periudhën e fundit kam udhëtuar në atë pjesë, në Azinë Qendrore, por edhe në vende të tjera sepse jam duke kërkuar një zgjidhje alternative – një kryetar alternativ për OSBE-në për vitin 2024. Udhëtoj, ofroj, i pyes nëse janë të interesuar. A do të kishim konsensus sepse nëse një shtet merr mbështetje nga Federata Ruse, nuk merr mbështetje nga të tjerët dhe mua më duhen 57 për konsensus”, thotë Osmani.
Ministri nuk përmendi se cilat vende ishin dhe janë ende në lojë. E përditshmja e Vjenës “Die Presse” (Die Presse), nga ana tjetër, shkruante se Austria është e gatshme të takohet dhe të kryesojë OSBE-në në vitin 2018. Në publik u përmendën edhe disa vende të tjera.
Në rast se skenari për një kryetar alternativ dështon, skenari i tretë i mundshëm parasheh që Maqedonia e Veriut të vazhdojë kryesimin për vitin e dytë, por për këtë, të gjithë 56 anëtarët e mbetur duhet të japin dritën jeshile.
Që vendi të marrë përsipër këtë detyrim, qeveria duhet të bjerë dakord. Nga aty nuk morëm përgjigje zyrtare nëse do ta pranonte, por dihet se kjo çështje deri më tani nuk është diskutuar zyrtarisht në një seancë të qeverisë.
Ish-ministri i Punëve të Jashtme nga radhët e opozitës VMRO-DPMNE, Antonio Milloshoski, konsideron se mbijetesa e OSBE-së ka shumë kuptim sepse është një pikë diplomatike-politike ku dy shtete të rëndësishme për sigurinë dhe sigurinë e Evropës – Rusia dhe SHBA – takohen. Sipas tij, në organizatë ka mjaft vende që mund të jenë kryesues të ardhshëm, për të dalë nga situata.
“Për shembull, si Turqia apo disa të tjera që kanë mbajtur komunikim me anëtarët e BE-së dhe Uashingtonin, por nuk i kanë ndërprerë kanalet e komunikimit me Moskën”, thotë Milloshoski për Radion Evropa e Lirë.
Ai e sheh skenarin që Maqedonia e Veriut të mbetet kryetar në vitin 2024 si një “disfatë të dyfishtë” dhe thekson se për një arsye misioni i kryesimit është i kufizuar në një vit. Nëse nuk ka konsensus për kryetarin e ardhshëm, thotë ai, dhe ushtruesi aktual i kryetarit do të thotë se ai po kryeson një organizatë që po humbet thelbin e bashkëpunimit dhe komunikimit të ndërsjellë.
“Prandaj, nëse nuk gjendet një kryesues i ri, do të jetë disfatë e dyfishtë. Së pari për OSBE-në se nuk do të kenë konsensus dhe nuk do të pajtohen për një kryesues të përbashkët dhe së dyti do të jetë një barrë financiare për Maqedoninë, e cila do të kryesojë një organizatë në të cilën aktorët kryesorë nuk kanë komunikim e ky do të ishte kryesimi pa rezultate të pritshme”, thekson ish-kreu i diplomacisë.
Ndërkohë që po kërkohet një kryetar alternativ, kandidati i vetëm zyrtar, Estonia, deri më tani ka thënë disa herë se nuk do të dorëzohet dhe do të nënshtrohet.
Ministri i Punëve të Jashtme të Estonisë, Margus Tsachna, ka treguar në daljet e tij të mëparshme publike se nuk e ka të qartë pse Rusia po bllokon vendin e tij dhe se Moska deri më tani ka penguar organizata të tjera ndërkombëtare për të krijuar një vakum pushteti për vete.
“Situata është e vështirë. Megjithatë, unë besoj se ne do të gjejmë një zgjidhje në mënyrë që të paktën organizata të vazhdojë të funksionojë në një mënyrë që të na pengojë t’i nënshtrohemi shtypjes terrorizuese të Rusisë”, tha Tsakhna në një intervistë me televizionin shtetëror estonez ERR në maj të këtij viti.
Pekka Havisto, ish-ministri i Jashtëm i Finlandës që do të jetë kryetar në vitin 2025, pas bllokadave nga Rusia, paralajmëroi se mospasja e një kryetari mund të nënkuptojë edhe kolaps.
“Nëse nuk ka kryetar në vitin 2024 dhe nuk ka konsensus për këtë çështje, atëherë viti i ardhshëm do të jetë viti i shkatërrimit të OSBE-së si organizatë”, tha Havisto në një intervistë për televizionin finlandez Yle.
Tsahna, si dhe pasardhësja e Havisto, Elina Vantonen, duhet të jenë në mesin e 70 të ftuarve të rangut të lartë që duhet të vijnë në takimin ministror në Shkup më 30 nëntor dhe 1 dhjetor, i cili tradicionalisht organizohet nga vendi kryesues i OSBE-së.
Organizimi i tij, nga njëra anë, do të jetë sfida më e madhe politiko-sigurore për vendin, dhe nga ana tjetër, eventi më i shtrenjtë që është organizuar deri më tani. Ministria e Punëve të Jashtme edhe pse ka kërkuar tetë milionë euro nga Qeveria, nga buxheti i shtetit ka marrë pesë milionë euro për kryesimin e OSBE-së. Pjesa më e madhe e këtyre parave do të shpenzohen për takimin ministror.