Shteti ballkanik po përjeton një bum në turizëm dhe eksporte, por përballet me sfida si varfëria, krimi i organizuar dhe mbiçmimi i mprehtë i lekut, shkruan gazeta prestigjioze El Pais, përcjell KDP.
Gati katër dekada pas vdekjes së Enver Hoxhës, tiranit që e ktheu Shqipërinë në një nga vendet më të izoluara të Europës, turizmi ka përjetuar një rritje shumë të shpejtë në muajt e fundit. Numri i netëve të kaluara nga vizitorët e huaj në maj ishte 2.5 herë më shumë se i njëjti muaj në 2019. Sipas informacioneve nga Eurostat, kjo shifër nuk është befasi: kombi i vogël ballkanik ka tejkaluar shumë shifrat e tij para pandemisë që nga vjeshta e 2021, ndërkohë që destinacionet kryesore turistike si Franca dhe Italia nuk kanë arritur ende të rikthejnë nivelet e mëparshme.
Shqipëria ofron çmime të përballueshme, ujëra të pastër kristal dhe ekzotizëm pa pasur nevojë të largohet nga Evropa. Këto janë themelet e fushatës së marketingut dixhital që ka tërhequr mijëra njerëz këtë verë në një vend me një popullsi prej 2.8 milionë banorësh, të cilit i është dashur të rekrutojë më shumë punëtorë nga India, Bangladeshi dhe Pakistani, mes vendeve të tjera, për të përmbushur rritjen e kërkesës. . “Nga pesë hotele ku kemi qëndruar, katër u hapën vitin e kaluar dhe një këtë vit,” thotë Marcos Fernández, një mësues i shkollës së mesme nga Madridi, Spanjë, i cili vizitoi Shqipërinë në gusht. “I gjithë vendi është në ndërtim e sipër.”
Shqipëria regjistroi një rritje prej 45% nga viti në vit në numrin e lejeve të ndërtimit në vitin 2021, duke reflektuar një tendencë rritëse që, sipas të dhënave të qeverisë, u mbajt në vitin 2022 nga sektori i hotelerisë, i cili regjistroi një rritje prej 55% në biznes. Në krye të rritjes së turizmit dhe punimeve ndërtimore që pasuan tërmetin e vitit 2019, bumi i ndërtimeve është edhe për shkak të remitancave të dërguara nga diaspora e konsiderueshme prej 1.2 milionë shqiptarësh jashtë vendit, e cila përbën më shumë se 9% të PBB-së së vendit, sipas vlerësimet e Bankës Botërore.
Përveç dërgesave të ligjshme, fondet që rrjedhin nga aktivitetet kriminale derdhen në ndërtim, thotë Islam Jusufi, profesor i shkencave politike në Universitetin Epoka. “Një pjesë e konsiderueshme e rrokaqiejve që po ndërtohen në Tiranë dhe qytete të tjera po blihen nga njerëz të ardhurat e të cilëve vijnë nga krimi i organizuar,” shpjegon ai. Kriminelët shqiptarë zgjeruan biznesin origjinal të eksportimit ilegal të kanabisit, thotë Jusufi, dhe kanë filluar të drejtojnë rrjete ndërkombëtare të trafikut të drogës që përfshijnë vendet e Amerikës Latine.
Për fat të mirë, shifrat e krimit të organizuar duket se kanë filluar të zbehen për sa i përket rëndësisë së tyre për ekonominë kombëtare. Sipas Jusufit, kjo është pjesërisht rezultat i reformave gjyqësore të kërkuara nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian që hoqën një numër të konsiderueshëm të gjyqtarëve, paanshmëria e të cilëve ishte e vështirë të konstatohej. Ai shton se ka edhe një ndërgjegjësim të ri mes anëtarëve të Partisë Socialiste në pushtet: “Tashmë ka shenja progresi, si burgosja e një ish-ministri të Brendshëm, i cili kishte qenë i lidhur me një nga këto grupe kriminale”.
“Nuk besoj se ndonjë përfitim ekonomik buron nga krimi i organizuar”, përgjigjet Isilda Mara e pyetur për efektet që mund të ketë një fushatë kundër krimit në sektorin e pasurive të paluajtshme. “Efektet negative që ai [krimi i organizuar] gjeneron në ekonomi, në tregun e lirë, në konkurrencë, në korrupsion dhe në mosfunksionimin e sistemit gjyqësor dhe ligjit dhe rendit janë shumë domethënëse,” shpjegon ajo me email nga Vjena, ku ajo shërben si specialiste e Shqipërisë në Institutin e Studimeve Ekonomike Ndërkombëtare.
Në Shqipëri, bujqësia ka përfaqësuar tradicionalisht burimin kryesor të punësimit, por tashmë është kthyer edhe në një gjenerues të këmbimit valutor. Megjithëse mikrobujqësia familjare mbizotëron ende në një vend që ishte i vetë-mjaftueshëm në vitet 1980, produktiviteti është rritur me të njëjtin ritëm si eksportet, me rritje në 2022 prej 15.6% për shitjet e huaja të pjeprit, shalqinjve, domateve, trangujve dhe agrumeve.
“Të dhënat e eksportit bujqësor kishin filluar të rriteshin para pandemisë, në 2017 dhe 2018; më pas u rikuperua në vitin 2022 dhe ka ecur veçanërisht mirë në vitin 2023”, thotë Meleq Hoxhaj, një studiuese e pavarur dhe bashkëautore e një punimi kërkimor mbi lidhjen midis globalizimit dhe papunësisë në Shqipëri. Sipas Hoxhajt (i cili nuk ka lidhje me diktatorin e ndjerë), humbjet e vendeve të punës që mund të kishin ardhur nga mekanizimi i shpejtë i fshatit shqiptar janë kompensuar nga rritja e eksporteve.
Përparim
“Shqipëria ishte në fund të Evropës dhe Azisë Qendrore për sa i përket niveleve të varfërisë dhe në 30 vjet ajo ka arritur një nivel të lartë të mesëm të të ardhurave me pothuajse të gjithë treguesit që lëvizin në drejtimin e duhur,” thotë Emanuel Salinas, përfaqësues i Bankës Botërore në Tiranë.
“Varfëria ka qenë në rënie të vazhdueshme dhe GDP është rritur me shpejtësi,” shton ai. Ju nuk keni nevojë të ktheheni në vitet 1990 për të vërtetuar përparimin. Midis 2010 dhe 2019, GDP për frymë u rrit me një normë mesatare vjetore prej 2.9%, sipas Bankës Botërore. Në vetëm shtatë vjet, varfëria është zhvendosur nga 41.5% e popullsisë (2016) në 23.9% (2023).
Eliminimi i kësaj shifre nuk është sfida e vetme e jashtëzakonshme e vendit. Shqipëria tani përballet me një problem që vende si Argjentina apo Venezuela vetëm mund të ëndërronte, përkatësisht presionin rritës mbi monedhën vendase të krijuar nga fluksi masiv i valutës së huaj nëpërmjet investimeve të huaja, remitancave, turizmit dhe eksporteve bujqësore. Nga 135 lekë që duheshin për të blerë një euro një dekadë më parë, vitet e fundit ajo kishte kaluar në kufirin 120 lekë për euro. Kjo barrierë u thye sërish në korrik 2023, kur monedha shqiptare u mbiçmua në 101 lekë për euro. “Për të zbutur këtë presion, Banka e Shqipërisë ka tërhequr euron nga tregu, por kjo nuk ka mjaftuar. Ndonëse mbiçmimi i fortë i lekut është përmbysur pak, sërish është një barrë e madhe për kompanitë eksportuese, të cilat si nxitje kanë marrë disa rimbursime taksash nga qeveria”, shpjegon Hoxhaj.
Qeveria shqiptare është e vetëdijshme se stimujt tatimorë dhe ndërhyrjet në valutë shërbejnë vetëm si një masë ndaluese dhe ajo ka vendosur të zhvillojë shërbimet dixhitale të eksportit dhe të përmirësojë inovacionin dhe konkurrencën në sektorët e bujqësisë dhe turizmit. Megjithëse strategjia mund të mos japë rezultate të menjëhershme, një gjë është e qartë: një monedhë e rivlerësuar mund të jetë një sfidë. Marcos Fernández dëshmoi për këtë: “Kam shpenzuar 50 € për një darkë për dy pa e kuptuar as vetë.”