Temperaturat vazhdojnë të rriten në atë që vera e vitit 2023 mund të bëhet vera më e nxehtë e regjistruar ndonjëherë në hemisferën veriore. Dhe kjo përfshin kthimin tek ushqimet që shpresojmë se do të ofrojnë pak lehtësim. Megjithëse nuk janë ilaç për të nxehtin, ushqimet freskuese të trupit dhe dietat pa gatim mund të ndihmojnë në uljen e temperaturës së trupit dhe t’i bëjnë valët e të nxehtit rekord më të durueshme, përcjell KDP.
Të jetosh i sigurtë në klimat vazhdimisht të nxehta do të thotë të qëndrosh i hidratuar, veçanërisht me pije ose fruta të ftohta. Por ka mënyra të tjera, më të bazuara fiziologjikisht – dhe madje befasuese – për ta bërë dietën tuaj më miqësore ndaj nxehtësisë.
Efekti ushqimeve djegëse
Pse, për shembull, ushqimet më djegëse vijnë nga vendet më të nxehta të planetit? Mendoni specat e Azisë Juglindore dhe specat djegës të Amerikës së Jugut. Nëse ushqimet pikante ju bëjnë të djersiteni dhe të ndiheni edhe më të nxehtë, pse janë ato një element kryesor në rajonet më të ngrohta?
Ka një arsye biologjike për këtë, thotë Dr. William Li, një ish-anëtar i fakultetit të Shkollës Mjekësore të Harvardit, i cili ka shkruar një libër për gjetjen e dietës së duhur për metabolizmin tuaj. Çfarë ndodh kur gërmoni në një pjatë pikante? Zemra juaj rreh pak më shpejt, ju merrni frymë pak më fort, filloni të djersitni dhe jo vetëm goja juaj, por i gjithë trupi juaj mund të ndjehet sikur është në zjarr. Dhe nëse jeni duke ngrënë këtë pjatë dhe është mbi 32C jashtë, ju me të vërtetë po ndjeni nxehtësinë.
Por djersitja është përgjigja fiziologjike e trupit ndaj të nxehtit.
“Mjeti ynë i vetëm i ftohjes është djersitja,” thotë Dr. Linda Shiue, një mjeke interniste dhe kuzhiniere e cila është drejtore e mjekësisë së kuzhinës dhe stilit të jetesës në Kaiser Permanente San Francisco. Pasi të djersiteni, lagështia që avullon nga djersa ftoh lëkurën. Këtu nuk po flasim për dhjetëra gradë – janë fraksione të njëshifrore të ndryshimit të temperaturës, por gjithsesi është diçka. Nëse temperatura thelbësore e trupit fillon të rritet – gjë që ndodh nëse jeni të ekspozuar ndaj nxehtësisë ekstreme për një kohë të gjatë – nga djersitja ftohet lëkura në një përpjekje për të ulur atë temperaturën bazë. Ngrënia e ushqimeve djegëse e fillon këtë proces, kjo është arsyeja pse ato janë kaq të njohura në rajonet më të nxehta të botës.
Përveç specave djegës, specat e ëmbël dhe piperi i zi gjithashtu mund të stimulojnë receptorin. Hudhra mundet gjithashtu, përmes një kimikati të ndryshëm të quajtur dialil sulfid, i cili nuk prodhon të njëjtën ndjesi pikante në gojë, por ka të njëjtin efekt përfundimtar të aktivizimit të norepinefrinës dhe gjenerimit të djersës. Xhenxhefili dhe galangali, një tjetër perime rrënjësore me shije të mprehtë agrume, janë ushqime të tjera – të përdorura zakonisht në rajone më të nxehta – që mund të shkaktojnë të njëjtin efekt djersitjeje dhe ftohjeje.
Nuk janë vetëm ushqimet djegëse që mund të ftohin trupin.
Ka edhe ushqime të tjera më pak të dukshme që funksionojnë. Ka të dhëna anekdotike që sugjerojnë, për shembull, se frutat si duriani dhe ananasi mund të ndihmojnë në ftohjen, por në mënyra të ndryshme. Duriani mund të aktivizojë receptorin TRPV1 dhe të gjenerojë djersitje, ndërsa një enzimë në ananasin e quajtur bromelain mund të ngadalësojë tretjen, gjë që redukton sasinë e energjisë, dhe rrjedhimisht nxehtësinë, të krijuar nga ai proces. Në Meksikë njerëzit shpesh i shijojnë frutat e tyre – të cilat janë të dobishme për të qëndruar të hidratuar kur moti është i ngrohtë.
Të dhënat e hershme nga kafshët sugjerojnë gjithashtu se kanella mund të ulë temperaturën e stomakut duke ulur sasinë e acidit dhe enzimave të sekretuara nga qelizat, të cilat mund ta ftohin trupin deri në dy gradë C. Të dhëna më kontradiktore sugjerojnë se gëlltitja ose pirja e duhanit mund të prodhojë e njëjta ndjenjë ‘skuqjeje’ dhe gjeneron djersitje të ngjashme me mënyrën se si ushqimet djegëse, por nevojiten më shumë kërkime për të verifikuar këtë efekt ftohës të trupit.
Në aspektin metabolik, ekziston një mënyrë tjetër që sistemi TRPV1 ndihmon për të mbajtur trupin të freskët, që është gjithashtu kundërintuitive në fillim. TRPV1 mund të djegë yndyrën kafe, e cila është më e bollshme tek të sapolindurit, por është ende e pranishme tek të rriturit, kryesisht në qafë, në pjesën e sipërme të gjoksit dhe nën krahë. Në klimat më të ftohta, njerëzit djegin më shumë nga kjo yndyrë kafe, sepse është një mënyrë super-efikase për të gjeneruar nxehtësi të trupit. Kjo sepse për të gjeneruar më shumë nxehtësi, yndyra kafe punon së bashku me yndyrën e bardhë – forma më e zakonshme e yndyrës që njerëzit fitojnë me kalimin e moshës ndërsa metabolizmi i tyre ngadalësohet – dhe fillon ta përdorë atë si lëndë djegëse. Pra, kur temperatura bazë e trupit me të vërtetë fillon të rritet, yndyra kafe mund të hyjë për t’i bërë njerëzit të djersiten edhe më shumë, në përpjekje për t’u ftohur.
Më pak kalori
Duke parë më gjerësisht, Li thotë se ka mënyra të tjera që njerëzit mund ta përshtatin ushqimin e tyre ndërsa bota ngrohet. Reduktimi i kalorive ditore mund të ulë temperaturën e trupit, pasi kur trupi juaj përpunon kalori, gjeneron energji dhe nxehtësi. Një studim i vitit 2011 tregoi se reduktimi i marrjes ditore të kalorive me 23% mund të ulë temperaturën e trupit me nën gjysmë gradë celsius. Kjo mund të mos tingëllojë si një rënie e madhe, por kur kombinohet me strategji të tjera, mund të ndihmojë në parandalimin e goditjes nga nxehtësia dhe çështjeve të lidhura me to.
Agjërimi me ndërprerje gjithashtu mund të ulë temperaturën e trupit duke e nxitur trupin të djegë kalori ndryshe. Kur hamë, ne prodhojmë insulinë për të ndihmuar në zbërthimin e atyre kalorive ose ruajtjen e tyre si yndyrë. Gjatë agjërimit, trupi fillon të zhytet në ato depozita yndyrore për energji – në një mënyrë që gjeneron më pak nxehtësi sesa procesi i krijimit të insulinës. Trupi mund të përfitojë nga kjo strategji gjatë periudhave jashtëzakonisht të nxehta; kur është shumë nxehtë, oreksi i shumicës së njerëzve fillon të ulet dhe ky mund të jetë një mekanizëm fiziologjik përballues për t’i mbijetuar të nxehtit.
Shkenca se si nevojat e trupit të njeriut për energji ndryshojnë me nxehtësinë është ende në fazat e hershme. Por studimet e fundit mbi receptorët si TRPV1 mund të ndihmojnë botën të përshtatet me ndryshimet klimatike ndërsa temperaturat vazhdojnë të rriten.
Përgatiti: Agon Neziri