Kam frikë se në skenë po hyn një gjeneratë politikanësh maqedonas të cilëve kjo nuk u mjafton, se çdo gjë ka qenë e gabuar që në fillim dhe se norma lehtë mund ta formësojë dhe madje ta ndryshojë realitetin. Politikanët, për të cilët toleranca dhe papërsosmëria nuk janë mjaft të mira dhe që besojnë në misionin e tyre kombëtar për të arritur një sërë sistemesh politike krejtësisht koherente.
Shkruan: Denko Maleski
Është koha të shohim një qeveri pa parti shqiptare, thotë pjesëmarrësi në emisionin televiziv, duke shtuar se kjo është sipas Kushtetutës. Gjegjësisht, Kushtetuta askund nuk urdhëron që shqiptarët të jenë gjithmonë në qeveri, por kërkon shumicën. Prezantuesja me buzëqeshje pyet për “çizmet në tavan”, aludim për një konflikt të ri të mundshëm ndëretnik. OK, thotë bashkëbiseduesi, të shohim. Çfarë duhet të shohim? Një konflikt i ri ndëretnik?
Në vitin 2001, një koleg nga Fakulteti Juridik më bindi se nuk mund të ndryshohet asgjë në marrëdhëniet mes maqedonasve dhe shqiptarëve sepse procedura për ndryshimin e kushtetutës është tmerrësisht e ndërlikuar. Më pas ai dhe ne të gjithë pamë se, në jetën reale, ka më shumë se një mënyrë për të ndryshuar kushtetutën e një vendi. Por nën ndikimin e mendimit tonë juridik është ende e gjallë ideja se kushtetuta i jep formë realitetit dhe jo e kundërta. Prandaj, nëse kushtetuta nuk e mandaton pjesëmarrjen e një partie shqiptare në qeveri, vetëm partitë maqedonase mund të qeverisin shtetin.
Debati që e ndoqa në televizor thjesht i inkurajoi të gjitha votat e maqedonasve që të shkojnë në llogarinë e VMRO-DPMNE-së për “të shohim”. Për këtë mund të paralajmëroj vetëm që të kemi kujdes se çfarë dëshirojnë këta njerëz, sepse, në ndonjë skenar të çmendur, mund të na bëhet realitet.
Kushtetuta, është ajo që keni në realitet, thonë anglezët që nuk kanë kushtetutë të shkruar. Në realitetin maqedonas kemi kombe të ndryshme me aspiratat e tyre: nga kulturore, arsimore dhe fetare, deri te kontrolli i pushtetit shtetëror dhe territorit shtetëror. Prandaj jeta mes etniteteve të ndryshme nën një çati politike hap pyetje të vështira lidhur me integrimin e tyre në shoqërinë e përbashkët. Që andej, kohezioni social duhet të ndërtohet mbi barazinë e bashkësive etnike në kombinim me “konceptin qytetar”. Sepse një gjë duhet të jetë e qartë për ne: është e pamundur të zbatohet “koncepti atomist” perëndimor në traditën tonë, që e njeh kushtetuta vetëm dy entitete – shtetin dhe individin.
Duke shkruar për këtë temë për gjeneratat para internetit, vite më parë, u përpoqa t’i përgjigjem pyetjes: Si më pas? Përgjigjja ishte se ka dy marrëdhënie politike që do të duhet t’i pajtojmë nëse duam të ruajmë integritetin territorial të Maqedonisë.
Njëra është në vijën e forcimit të rolit të shtetit si institucion në shërbim të mirëqenies së qytetarit, pavarësisht nga përkatësia e tij etnike apo fetare. Pra, është e nevojshme të forcohet “koncepti qytetar”, por i kuptuar jo vetëm si besnikëri e qytetarit ndaj shtetit, por edhe si besnikëri e shtetit ndaj qytetarit. Sepse, nëse ka një konsensus ndëretnik në Maqedoni, është pakënaqësia me performancën e përgjithshme të institucioneve shtetërore. Kështu ka qenë 20 vjet më parë kur kam shkruar tekstin, kështu është edhe sot. Ajo pakënaqësi, në vend që t’i “atomizojë”, homogjenizon grupet etnike dhe ka një treg për produktet e preferuara të sipërmarrësve politikë – patriotizmin, nacionalizmin dhe “izma” të ngjashëm.
E dyta është linja e dhënies së të drejtave kolektive grupeve etnike. Është e vërtetë se njohja e të drejtave të grupit mund të vërë në lëvizje tendencat etnike centrifugale që priren drejt separatizmit. Por përpjekja e grupit më të madh etnik për të dominuar të gjitha çështjet duke përdorur modelin mazhoritar të vendimmarrjes është një recetë e sigurt për konflikt etnik. Me ndryshimet kushtetuese të vitit 2001, shoqëria maqedonase hyri në një fazë të balancimit delikat. Ky balancim etnik na lejon të ndërtojmë modelin tonë politik në paqe. Ta ndërtojmë? Nuk kam përgjigje, por atë model e kam kërkuar gjithmonë në drejtim të tolerancës dhe papërsosmërisë, jo në misione kombëtare dhe sisteme politike krejtësisht koherente, për të cilat këmbëngulin mendjet juridike.
Kam frikë se në skenë po hyn një gjeneratë politikanësh maqedonas të cilëve kjo nuk u mjafton, se çdo gjë ka qenë e gabuar që në fillim dhe se norma lehtë mund ta formësojë dhe madje ta ndryshojë realitetin. Politikanët, për të cilët toleranca dhe papërsosmëria nuk janë mjaft të mira dhe që besojnë në misionin e tyre kombëtar për të arritur një sërë sistemesh politike krejtësisht koherente. Natyrisht, me kusht që të mos flasim për mashtrues apo thjesht shovinistë që pikërisht tani “sipas kushtetutës” shohin shansin e tyre për të ardhur në pushtet dhe të mos e ndajnë me të tjerët. Dhe pastaj? Epo, pas “do të shohim”.