“Nga ana e Beogradit, kompromisi është njohja implicite e shtetësisë së Kosovës përmes njohjes së stemës, flamurit, dokumenteve personale, hapjes së zyrave të ngjashme me ambasadat dhe të drejtës për përfaqësim veçmas në marrëdhëniet ndërkombëtare. Duket se ky është maksimumi për të cilin Beogradi është gati për t’u përballur njëkohësisht me rezistencën e opozitës, komunitetin akademik dhe Rusinë. Kompromisi me të cilin Prishtina do të duhet të pajtohet është që një regjim i tillë për një kohë është i pranueshëm, por edhe të vendosë bashkësinë funksionale ë komunave serbe me kompetenca që mund të ndikojnë efektivisht në përmirësimin e jetës së komunitetit serb në Kosovë. Hapi i radhës do të jetë marrëveshja juridikisht e detyrueshme që do të zgjidhte çështjet e tjera të hapura.”, thotë në intervistën për KDP.mk Naim Leo Beshiri, kreu i Institutit për Punë Evropiane me bazë në Beograd.
Intervistoi: KDP
KDP: Si e shihni raundin më të ri të negociatave politike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?
Naim Leo Beshiri: Janë të gjitha gjasat se komuniteti ndërkombëtar i mishëruar në Uashington, Berlin dhe Paris është e vendosur që para presidentit Vuçiq dhe kryeministrit Kurti të shtrojë fillimet e fundit të procesit të gjatë negociator që synon paqen përfundimtare. Nga çdo proces paqeje, palët dalin të pakënaqura me të gjitha aspektet e marrëveshjes, por yll i përbashkët udhërrëfyes duhet të jenë gjithmonë njerëzit dhe fatet e tyre.
Liderët në Beograd dhe Prishtinë nuk po duken se janë të gatshëm për atë që po shtrohet para tyre. Nga njëra anë, njohja implicite e shtetësisë së Kosovës, që është një hap më poshtë se njohja e Kosovës si shtet sovran, nga ana tjetër, bashkësia e komunave serbe. Janë zgjidhje të cilat të dyja palët i shohin si të pakëndshme dhe jo sa duhet fituese. Mbi Kurtin po ushtrohet presion që e dakorduara në Bruksel më 2013 të shohë dritën e ditës. Pritet që bashkësia e komunave ku jetojnë kryesisht serbë etnikë të marrë formën e saj juridike që nuk mund të jetë në nivel të një organizate më të madhe joqeveritare, por as edhe faktor pengues në vendimmarrje.
Me fjalë të tjera, nga propozimi i Koshtunicës, më shumë se autonomi, më pak se pavarësi, gati njëzet vjet më vonë, kemi arritur në konceptin e pranimit të shtetësisë, por jo edhe të shtetit të Kosovës, i cili po shkon në reforma me elemente të federalizmit. Raundi i ri i negociatave arriti të arrijë një tjetër marrëveshje të rëndësishme që në të ardhmen do të jetë bazë për të gjithë. Megjithatë, mbetet shija e hidhur e moszbatimit të marrëveshjeve të vjetra, gjë që i vë në pikëpyetje firmat e dy liderëve dhe zbatimin e asaj që është e shkruar.
KDP: A fillon më në fund me planin gjermano-francez, apo tash evropiano-amerikan të zgjidhet nyja kosovare?
Naim Leo Beshiri: Nuk jam optimist se çështja e Kosovës do të zgjidhet gjatë jetës sime. Negociatat e dhjetë viteve të fundit kanë të bëjnë ekskluzivisht me pasojat dhe problemet ditore politike, ndërsa shkaqet e konfliktit dhe problemet esenciale që i shkaktuan ato po lehen nën qilim.
Nga vizura e Serbisë, pengimi i pavarësisë së Kosovës merr dy të tretat e aktiviteteve të Ministrisë së Punëve të Jashtme. Kosova është pjesë integrale e Serbisë, thotë Kushtetuta e vitit 2006, dhe përsëritet nga të gjithë zyrtarët, opozita e djathtë, akademia dhe njerëzit e mençur, mediat dhe rreth 80% e qytetarëve të Serbisë. Miti për Kosovën si djep i shtetit tonë është rrënjosur aq thellë saqë pengon një debat të civilizuar, demokratik dhe të bazuar në fakte në shoqëri për atë që ndodhi nga fundi i viteve shtatëdhjetë, deri në konfliktin e fundit të viteve nëntëdhjetë që detyroi “forcën më të fuqishme në pjesën e njohur të universit”, siç e quajti televizioni PINK, NATO-n më 1999 për të bombarduar Jugosllavinë, ndërsa deri dje një milion qytetarë serbë të vendosin të shpallin pavarësinë.
Pa diskutuar politikën nacionaliste të Milosheviqit, diskriminimin dhe keqtrajtimin e shqiptarëve në Kosovë, pastaj edhe dëbimet, krimet e luftës, plaçkitjet policore dhe rishitjen e frigoriferëve nëpër tregjet anembanë Serbisë deri në zbardhjen e fatit të 1600+ të zhdukurve, viktimave të regjimit dhe të UÇK-së terroriste, nuk mund të zgjidhet nyja kosovare. Vetëm kur kriminelët e luftës të heshtin, viktimat të flasin, kurse institucionet të kërkojnë falje, të kërkojnë falje dhe të gjenden mekanizma për të shpenguar, do të jemi në fillim të zgjidhjes së nyjës së Kosovës. Deri atëherë, do të përpëlitemi në baltë në prefiksin telefonik 381 dhe 383.
KDP: Sipas jush, kush fiton e kush humb?
Naim Leo Beshiri: Me zvarritjen e zgjidhjes së çështjeve kyçe, për çfarë po flasim, çfarë ka ndodhur, a jemi partnerë të barabartë në bisedë, a e njohim njëri-tjetrin dhe a jemi në të njëjtën rrugë, më së shumti humbasin qytetarët e Serbisë dhe Kosovës. Jeta e tyre është peng i atyre që fitojnë më shumë. Në këtë proces, i cili po merr një kohë të pashembulllt për shkak të mungesës së vizionit dhe guximit, më së shumti fitojnë politikanët nacionalistë dhe krimi i organizuar. Është e vërtetë se nuk kemi postë që funksionon ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por sigurisht kemi dërgesa të kokainës, armëve dhe skllevërve njerëzorë që arrijnë pa problem në të gjitha anët e Serbisë dhe Kosovës. Nuk kemi rrjete celulare që funksionojnë pa pengesa, por prandaj telefonat sky punojnë pa probleme. Qytetarët mbase jetojnë me pagën minimale, por politikanët në pushtet dhe kriminelët e afërt me ta kanë apartamente, shtëpi, qytete dhe pushime të gjata të pa kufizuara. Kur monitorohet rrjedha e parave, është e qartë se kush përfiton e kush humb.
KDP: Edhe në Beograd ka analistë që besojnë se Serbia me pranimin e planit të fundit de facto e njeh Kosovën?
Naim Leo Beshiri: Kur qytetarët e Kosovës të pushojnë së menduari se a i njeh Beogradi, do ta kuptojnë se Kurti përveç rrëfenjës për Beogradin, nuk ka se çfarë t’ju ofrojë. Kosova është rajoni më i varfër në Evropë me shkallë jashtëzakonisht të lartë të papunësisë, korrupsion të lartë dhe krim të organizuar të zhvilluar në mënyrë disproporcionale dhe pa perspektivë për të gjithë, veçanërisht për të rinjtë. Një vend ku edhe sot ka kufizime në rrymë dhe ujë, shërbimet komunale janë pothuajse inekzistente jashtë qendrës së Prishtinës, ndërsa sistemi shëndetësor ekziston vetëm për të pasurit, vështirë se mund të mbijetojë e vetme pa ndihmën ndërkombëtare dhe subvencionet e huaja. Nëse nuk do të kishte migrim të madh të Kosovës që dërgon miliona euro në familje, vështirë se Kosova do të ishte fare funksionale.
Me fjalë të tjera, nëse Serbia de facto e njeh Kosovën është më e rëndësishme për qytetarët e Serbisë. Gjashtë milionë qytetarë janë peng i një loje politike me jetën e njëqind mijë serbëve të Kosovës. Produktin e politikës së papërgjegjshme të Beogradit dhe të të dëgjueshmëve të tij në veri po e shohim në të gjitha anët, ndërsa thelbi është një: serbët në Kosovë jetojnë keq, por jo më keq se bashkëqytetarët shqiptarë. Në këtë kuptim, Kuri dhe shumica e tij mbajnë një pjesë të përgjegjësisë për frikën në të cilën jetojnë serbët, politikën e kthimit dhe integrimit që nuk po japin rezultate dhe përgjithësisht mosgatishmërisë së pushtetit në Prishtinë që të identifikojnë serbët e mbetur dhe ata që kanë dëbuar.
KDP: Dhe kur do të jetë de jure, apo është herët për të folur për këtë?
Naim Leo Beshiri: Nuk shoh asnjë tregues që gjatë jetës sonë parlamenti i Serbisë do të diskutojë dhe do të merr vendim për ndryshimin e kufijve. Njëkohësisht, nuk shoh as ndonjë kreaturë politike që do të mund ta anashkalojë këtë procedurë dhe pastaj të mbetet në pushtet apo që një marrëveshje e këtillë të zbatohet.
Edhe pse konflikti i ngrirë nuk i konvenon askujt, ka më shumë mundësi që ai të vazhdojë dhe thellohet derisa të mos bëhet standard. Dikur në të ardhmen do të vijnë gjenerata më të guximshme që ndoshtra do të marrin vendime të tjera, kurse nga elita politike e pushtetit në Serbi dhe opozita një gjë të tillë nuk do ta prisja për një periudhë të gjatë kohore.
KDP: Në fakt, cili do të ishte kompromisi nga të dyja palët?
Naim Leo Beshiri: Nga ana e Beogradit, kompromisi është njohja implicite e shtetësisë së Kosovës përmes njohjes së stemës, flamurit, dokumenteve personale, hapjes së zyrave të ngjashme me ambasadat dhe të drejtës për përfaqësim veçmas në marrëdhëniet ndërkombëtare. Duket se ky është maksimumi për të cilin Beogradi është gati për t’u përballur njëkohësisht me rezistencën e opozitës, komunitetin akademik dhe Rusinë. Kompromisi me të cilin Prishtina do të duhet të pajtohet është që një regjim i tillë për një kohë është i pranueshëm, por edhe të vendosë bashkësinë funksionale ë komunave serbe me kompetenca që mund të ndikojnë efektivisht në përmirësimin e jetës së komunitetit serb në Kosovë. Hapi i radhës do të jetë marrëveshja juridikisht e detyrueshme që do të zgjidhte çështjet e tjera të hapura.
KDP: A do t’ia dalë presidenti serb të fitojë mbështetje më të gjerë, duke pasur parasysh se për çështjen e Kosovës deri më tani nuk ka pasur dallime të mëdha mes tij dhe qeverisë së tij dhe opozitës në Beograd?
Naim Leo Beshiri: Ka një dallim të madh, të paktën deklarativ, në paraqitjet e presidentit, opozitës dhe një pjese të publikut në Serbi. Presidenti nuk është i vetëm në qëllimin e tij deklarativ për të zgjidhur marrëdhëniet me Prishtinën, por është i vetmuar. Arsyeja kryesore është qasja e tij autokratike për zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Është tejet ekskluziv, vetëm ai pyetet dhe ai e di më së miri. Pa një debat më të gjerë publik dhe pjesëmarrjen e të gjithëve në modelimin e zgjidhjes, e ardhmja e çdo marrëveshjeje mund të vihet në pikëpyetje.
Një pjesë e opozitës, opsionet liberale-majtas-gjelbër janë të gatshëm të mbështesin zgjidhjen e propozuar nga BE-ja, por nuk e komunikojnë këtë mbështetje me zë të lartë sepse çdo angazhim publik për pavarësinë e Kosovës merr vota dhe sjell me vete kërcënime me vdekje, sulme verbale dhe fizike, pa përgjigje nga institucionet e Serbisë.
Madje edhe brenda shumicës qeverisëse ka fërkime. Partia Socialiste në pushtet e Serbisë, parti e diktatorit Milosheviq, po hesht gjatë zhvillimit të negociatave, ndaj edhe vetë presidenti Vuçiq i qortoi pse nuk po merr prej tyre mbështetje të hapur.
KDP: Në cilën anë do të jetë përfundimisht z. Vuçiq – ruse apo perëndimore?
Naim Leo Beshiri: Gjithnjë përderisa Vuçiq mbanë në shumicën në pushtet Partinë Socialiste të Serbisë dhe Vulinin, pritet që gjithmonë të anojë nga rusët. Sikur të udhëhiqej nga interesat kombëtare, Vuçiqi do të kishte vendosur sanksione kundër Moskës që në vitin 2014, kur Rusia pushtoi Krimenë dhe atëherë ai ishte kryeministër, kështu që dhjetë paketat e sanksioneve të BE-së do të ishin një rrjedhë logjike. Pasi nuk udhëhiqet nga interesat kombëtare, por edhe ato kriminale, ashiqare primat i tij mbetet mbrojtja e shumave të mëdha të parave nëpër bankat ruse.
Mbetet çështja nëse Perëndimi, lexo SHBA, ka kapital të madh të mjaftueshëm shantazhimi që ta ndërpresë këtë linjë kriminale. Më shumë se një vit tregojnë se të gjitha blofet ndaj pushtetit të Vuçiqit që erdhën nga Brukseli dhe Uashingtoni thjesht nuk ishin të fuqishme sa duhet. Megjithatë, mbledhja në Maqedoni mund të na japë më shumë informacion se në cilin drejtim po lëviz politika e jashtme e Serbisë, 400 ditë nga agresioni rus në Ukrainë.