Por e drejta ndërkombëtare nuk ka të bëjë fare me politikën ndërkombëtare në të cilën fuqia kalon mbi pengesat e së drejtës. Domethënë, parimi mijëvjeçar i Tukididit se “Të fortit bëjnë atë që munden dhe të dobëtit atë që duhet” është ende në fuqi. Por nëse marrëdhënia midis të fortit dhe të dobëtit është e qartë, çfarë të bëjmë kur përplasen të fortët që zotërojnë armë bërthamore, përdorimi i të cilave do të nënkuptonte fundin e njerëzimit. A ia vlen Amerika dhe BE-ja, nga njëra anë, dhe Rusia nga ana tjetër, të nisin një luftë bërthamore për Ukrainën? A ia vlen që Ukraina të jetë viktima e parë e asaj lufte?
Shkruan: Denko Maleski
Këmbanat po bien për luftë për Rusinë e Madhe. “Shkoni me guxim për të kryer detyrën tuaj ushtarake. Dhe mbani mend, nëse vdisni për vendin tuaj, do të jeni me Zotin në mbretërinë e tij”, është apeli i kreut të Kishës Ortodokse Ruse, Kirill.
Lufta për çfarë? Kundër regjimit “nazist” në Kiev? Kundër përpjekjeve të Perëndimit për të pushtuar dhe shkatërruar Rusinë? Jo. Me referendumin që po zhvillohet në zonat e banuara nga rusët e Ukrainës dhe vendimi i Dumës ruse për t’i dhënë legjitimitet aneksimit, gjërat po bëhen më të qarta. Si dikush që e njeh atë lojë në Ballkan, mendoj se mund të konkludohet se kjo është një luftë për Rusinë e Madhe. Një Rusi në të cilën do të mblidhen të gjithë rusët, ose sa më shumë të jetë e mundur.
Domethënë, me rënien e Bashkimit Sovjetik u krijua diaspora më e madhe në botë. Brenda natës, 30 milionë rusë e gjetën veten jashtë kufijve të shtetit të ri sovran – Federatës Ruse. Dhe ndërsa Millosheviçi filloi menjëherë një luftë për të rivizituar kufijtë e ish-republikave jugosllave, shteteve të ardhshme sovrane, Jelcini u dorëzua nga fakti se kufijtë e republikave sovjetike do të bëheshin kufij ndërkombëtarë. Por kjo nuk është në vullnetin e pasardhësit të tij. Më në fund po bëhet më e qartë ajo që Vladimir Putin ankohej për vite me radhë, duke thënë se gabimi më i madh strategjik ishte rënia e Bashkimit Sovjetik. Kjo, natyrisht, nuk ishte nga dëshira për të jetuar në një demokraci me “njëqind e një kombe”, siç thoshte propaganda e kohës, duke mbuluar faktin se rusët dominonin mbi kombet e tjera. Putin u ankua për fatin e popullatës ruse dhe territoret ku ata jetojnë. Fjalimi i Putinit në prag të agresionit rus kundër Ukrainës, ato llafe të pakuptueshme mbi fatin e kombit rus dhe shtetit “artificial” ukrainas, ishte në fakt justifikimi i tij për atë që do të pasonte: pushtimi dhe kapja e territorit të një shtet sovran evropian. Si gjithmonë, daullet e nacionalizmit dhe luftës bien në të njëjtën ritëm.
Si lejuam që të ndodhte një konfrontim kaq i nxehtë midis fuqive bërthamore që pothuajse shpërtheu në një luftë bërthamore botërore? Ku gabuam? Si pjesëmarrës aktiv në Konferencën për Jugosllavinë, mund të dëshmoj për pritshmëritë e mëdha për paqen dhe demokracinë në Evropë, të cilat mbizotëruan pas fitores së Perëndimit në Luftën e Ftohtë. Forca nuk ka vend në Evropën e sotme, na thanë në Konferencën e Jugosllavisë politikanët dhe diplomatët perëndimorë. E reja në kontinentin evropian, tha ky argument, është se fuqitë imperialiste nuk imponojnë më zgjidhje, sepse për herë të parë në historinë tonë jetojmë në një Evropë ku të gjitha shtetet respektojnë parimet e paprekshmërisë së kufijve, parimet e demokracisë, të drejtave të njeriut dhe lirisë.
Natyrisht, të gjithë e dimë se gjërat nuk dolën tamam kështu: luftërat e përgjakshme etnike në Jugosllavi vetëm sa konfirmuan argumentin e shkollës realiste në politikën ndërkombëtare, se forca dhe jo e drejta është ajo që është vendimtare në marrëdhëniet ndërmjet kombeve. Në kundërshtim me realitetin ishte retorika se kishte ardhur fundi i historisë, se demokracia liberale kishte mposhtur përfundimisht diktaturat, se e drejta do të mbijetonte mbi rendin ndërkombëtar të vendosur pas Luftës së Dytë Botërore dhe të shkruar në Kartën e OKB-së. Shkolla idealiste fitoi sërish epërsi ndaj realistëve në marrëdhëniet ndërkombëtare. Por pa mësim realist, siç e shohim, mund të bëhen gabime të tmerrshme.
Kemi harruar mësimin e Tukididit, i cili, duke analizuar rrjedhën e luftës midis Athinës dhe Spartës, “fuqive të mëdha” të kohës së tij, këshillon fuqitë e mëdha të jenë të kujdesshme në rreshtimin e tyre në anën e një qytet-shteti të vogël, pasi do t’i përfshinte në një konflikt ushtarak që sjell më shumë dëme sesa dobi dhe që nuk është në interesin e tyre kombëtar. Interesi shtetëror, vetë mbijetesa e dy fuqive bërthamore sot, Amerikës dhe Rusisë, tregon domosdoshmërinë e shmangies së luftës mes tyre, e megjithatë, pas agresionit rus dhe mbështetjes perëndimore për Ukrainën, ngjarjet duket se po tregojnë në këtë drejtim. Ashtu si rrymat e fuqishme oqeanike, ato ngjarje zvarriten drejt katastrofës bërthamore. Gjegjësisht, Amerika dhe Rusia janë të përfshira më drejtpërdrejt në luftën e Ukrainës. Rusia në rivizatimin e kufijve të një shteti sovran evropian përgjatë disa vijave etnike ruse, dhe Amerika në mbrojtje të rendit të mëparshëm botëror, i cili bazohej në Kartën e OKB-së dhe të drejtën ndërkombëtare.
Por e drejta ndërkombëtare nuk ka të bëjë fare me politikën ndërkombëtare në të cilën fuqia kalon mbi pengesat e së drejtës. Domethënë, parimi mijëvjeçar i Tukididit se “Të fortit bëjnë atë që munden dhe të dobëtit atë që duhet” është ende në fuqi. Por nëse marrëdhënia midis të fortit dhe të dobëtit është e qartë, çfarë të bëjmë kur përplasen të fortët që zotërojnë armë bërthamore, përdorimi i të cilave do të nënkuptonte fundin e njerëzimit. A ia vlen Amerika dhe BE-ja, nga njëra anë, dhe Rusia nga ana tjetër, të nisin një luftë bërthamore për Ukrainën? A ia vlen që Ukraina të jetë viktima e parë e asaj lufte?
Kur Kennedy u përball me krizën e raketave Kubane në vitet 1960, ai bëri dy gjëra. Së pari, ai i tregoi me vendosmëri Bashkimit Sovjetik se ishte gati të hynte në një luftë bërthamore dhe njoftoi një bllokadë të ishullit me anije luftarake amerikane, dhe së dyti, ai menjëherë kërkoi rrugë zyrtare dhe private të kontaktit me udhëheqjen e BRSS për të gjetur një zgjidhje paqësore. Ashtu si në krizën kubane, pas perdes së politikës ndërkombëtare, duhet të zhvillohet një kërkim i ethshëm për një zgjidhje paqësore të krizës ukrainase.
*Ky artikull është prodhuar në kuadër të projektit të mbështetur nga NED. Qëndrimet e shprehura në këtë tekst janë ekskluzivisht të autorit.
